درنگ29

نظام اسباب طولى و عرضى, مقتضاى اراده حكيمانه خداوند است و حتى اگر نظامى از اين بهتر و برتر ممكن بود, خلق مى كرد; چرا كه اگر خلق نمى كرد, يا جاهل بود يا عاجز يا بخيل. به قول غزالى و محى الدين و صدرالمتإلهين, او نه جاهل است, نه عاجز و نه بخيل. اين نظام همان است كه حكمايش “نظام احسن"ناميده و در باره اش گفته اند: “ليس فى الامكان ابدع مما كان"بديع تر و زيباتر و كامل تر از آنچه هست, ممكن نيست.

مقصود از صرفه اين است كه خداوند مردم را از اين كه مثل قرآن بياورند, باز مى دارد و اين توان را از آنان سلب مى كند, براساس نظريه صرفه, آوردن مثل قرآن, كار غير ممكن نيست; ولى خداوند مانع(صارف) آنهاست. در اين صورت, او سبب سوزى مى كند و از فراز همه علل و اسباب, مانع تإثير آنها مى شود. همين هم ممكن است بلاواسطه باشد و ممكن است از طريق علل و اسباب باشد.
احتمال ديگر اين است كه خداوند اعجاز بودن قرآن را هم مانند ساير كارهايش در قالب سلسله طوليه و عرضيه انجام داده و به آن خاصيتى بخشيده كه مثلش را نتوان آورد.

صفحات: 1· 2· 3· 4· 5· 6· 7· 8· 9· 10· 11· 12