زنان راوی غدیر

شواهد موجود در كتب تاریخى گویاى این حقیقت است كه پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) از آغاز رسالت ‏با رویكرد عمده زنان به آیین توحیدى روبرو شد. اولین پذیرنده اسلام (خدیجه)، اولین شهیده (سمیه)[1]و بانوانى كه از سابقین و مهاجران [2]شمرده مى‌‏شدند [3]نمونه روشنى از مشاركت زنان در عرصه‌هاى اجتماعى را به نمایش مى‌گذارند. حضور زنان در حجة‌الوداع بارزترین و ماندگارترین نوع شركت در صحنه‏‌هاى اجتماعى است. اخبار فراوانى كه به وسیله راویان زن از این مراسم عظیم نقل شده، گویاى تلاش گسترده زنان در پاسدارى از این میراث مقدس است. دستاوردهاى بانوان در عرصه اخبار غدیر به دو گروه عمده تقسیم مى‌شود:
 زنان صحابی حضرت زهرا (س]
ام سلمه
اسماء بنت عمیس
ام‏ هانى بنت ابى‏طالب (سلام ‏الله علیهما)
عایشه دختر ابى ‏بكر
فاطمه دختر حمزة بن‏ عبدالمطلب
همسر زید بن‏ ارقم
زنان تابعین 
همسر زید بن عایشه بنت‏ سعد
دارمیه حجونیه كنانیه
حسنیه
عمیرة بنت ‏سعد بن ‏مالك
ام‏ال مجتبى علویه
فاطمه بنت على بن ‏ابى‏ طالب(علیه السلام)

 اخبار زنان صحابى:

در سال دهم هجرى، با اعلام پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)، مؤمنان بسیارى از شهرهاى مختلف به سوى مدینه روان شده، در حومه شهر مسكن گزیدند و به انتظار موسم حج نشستند؛ حجى كه بعدها به حجة‏الوداع، حجة‏الاسلام، حجة‏البلاغ، حجة‏الكمال، حجة‏التمام شهرت یافت. پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) روز شنبه، پنج ‏یا شش روز قبل از آغاز ذى‏‌الحجة، از مدینه حركت كرد. در این سفر همه زنان و اهل‌بیت پیامبر با وى همراه بودند. [4]گروهى از این بانوان حدیث غدیر را نقل كرده‌اند كه نام و روایت‌شان چنین ‏است:

حضرت زهرا (س)
حضرت فاطمه زهرا (علیهاالسلام) یگانه یادگار رسول اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) است كه همچون دیگر اهل‌بیت (علیهم‌السلام) بارها به یادآورى واقعه غدیر پرداخت. نگاهى به سخنان آن بزرگوار جایگاه وى در عرصه اخبار غدیر را آشكار مى‏‌سازد:
گروهى از انصار، براى توجیه خطاى خویش، به ایشان گفتند: اگر مطالب شما را قبل از بیعت ‏با دیگران مى‌شنیدیم، با غیر على بیعت نمى‌كردیم. حضرت فرمود:

آیا پدرم در روز غدیر براى كسى جاى عذر باقى گذاشت؟ [5]و نیز در جواب محمود بن ‏لبید كه پرسیده بود: آیا از سخنان پیامبر دلیلى بر امامت على دارید؟

فرمود: شگفتا، آیا روز غدیر را فراموش كردید؟!

محمود بن ‏لبید گفت: آن روز چنان بود؛ ولى از آنچه به شخص شما اشاره شده، بگویید.

حضرت فرمود: خدا را شاهد مى‏‌گیرم، شنیدم [پیامبر] فرمود: على بهترین كسى است كه در میان شما جانشین خود قرار مى‌دهم. على (علیه السلام) امام و جانشین بعد از من است و دو فرزندم حسن و حسین و نه تن از فرزندان حسین امامان نیك‏ان‌اند. اگر از آنان اطاعت كنید، شما را هدایت‏ خواهند كرد و اگر با آنان مخالفت ورزید، تا قیامت اختلاف در میان شما حاكم خواهد بود. [6]

روایتى با سند بسیار دقیق و مشهور بیان مى ‏دارد كه دختر بزرگوار پیامبر، حدیث غدیر را چنین بیان فرمود:

قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم): «من كنت ولیه فعلى ولیه و من كنت امامه فعلى امامه.» [7]

رسول خدا (ص) فرمود: هر كه من سرپرست اویم، على سرپرست اوست و هر كه من امام او هستم، على امام اوست.
 احتجاجى از فاطمه زهرا (علیهاالسلام) به وسیله چند تن از زنان به این صورت روایت ‏شده است:
قالت: انسیتم قول رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) یوم غدیر خم، من كنت مولاه فعلى مولاه و قوله: انت منى بمنزلة هارون من موسى علیهماالسلام. [8]

آیا سخن رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در روز غدیر خم را فراموش كرده‌‏اید كه فرمود: هر كه من مولاى او هستم، على مولاى اوست و آیا سخنش را فراموش كرده‌اید كه فرمود: تو نسبت ‏به من، مانند هارون نسبت ‏به موسى هستى.
حضرت فاطمه زهرا (علیها السلام) عمر خویش را در راه اثبات ولایت امیرمؤمنان (علیه‌السلام) به انصار و مهاجرین صرف نمود و سرانجام نیز در همین راه به شهادت رسید و سیده شهیدان ولایت نام گرفت.ام‏ سلمه
حضور زنان پیامبر، از جمله ام ‏سلمه [9]در مراسم غدیر، در كتب مختلف مورد تاكید قرار گرفته است. [10]صاحب روضة‏الصفا مى‌گوید:
 «چون حضرت رسول خدا (ص) در غدیر خم حدیث «من كنت مولاه فعلى مولاه‏» را در شأن امیرمؤمنان فرمود، سپس از منبر فرود آمد و در خیمه خاص خود نشست و فرمود كه امیرمؤمنان در خیمه دیگر بنشیند، بعد از آن طبقات خلائق را فرمود تا به خیمه على (علیه السلام) رفتند و زبان به تهنیت على (علیه السلام) گشادند. چون مردم از این امر فارغ شدند، امهات مؤمنین به فرموده آن حضرت نزد على رفتند و او را تهنیت دادند». [11]
ام ‏سلمه یكى از دو زن پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) است كه حدیث غدیر را روایت كرده است. او ماجراى غدیر را چنین باز مى‏ گوید:

اخذ رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) بید على بغدیر خم فرفعها حتى راینا بیاض ابطیه فقال «من كنت مولاه فعلى مولاه‏» ثم قال «ایها الناس انى مخلف فیكم الثقلین كتاب الله و عترتى و لن یفترقا حتى یردا على الحوض‏».[12]

در غدیر خم رسول خدا (ص) دست على (صلی الله علیه و آله و سلم) را بالا برد تا آنجا كه سفیدى زیر بغلش را دیدیم، آنگاه فرمود: هر كه من مولاى او هستم، پس على مولاى اوست. بعد فرمود: اى مردم، من دو چیز گرانبها در میان شما بر جاى مى‌گذارم، كتاب خدا و عترتم. این دو هرگز از هم جدا نخواهند شد تا وقتى در حوض به من برگردند.
ام ‏سلمه از معدود كسانى است كه بعد از وفات نبى اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در خط ولایت امیرمؤمنان (علیه‌السلام) باقى ماند. او به فرزنش چنین وصیت كرد. «یا بنى الزمه فلا و الله ما رایت ‏بعد نبیك صلى الله علیه و آله اماما غیره‏»; پسركم، همراهش [على] باش. به خدا قسم، بعد از پیامبرت امامى غیر او ندیدم. [13]ام ‏سلمه روایات دیگرى نیز، درباره امیرمؤمنان (علیه‌السلام)، از پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل كرده است.[14]

ادامه »