مهر

يك نظام جامع تربيتى

دريافتيم كه امام على (عليه السلام ) يك نظام جامع تربيتى ارائه كرده است ؛ زيرا در ديدگاه تربيتى على (عليه السلام ) هم از اهميت و ضرورت تربيت و هم از ويژگى ها، اهداف و اصول سخن به ميان آمده و هم از شيوه هاى مؤثر در به كارگيرى اصول و مبانى تربيت كه در مجموع حكايت از جامعيت نظام تربيتى آن حضرت دارد.

از منظر ايشان ، خانواده نقش كليدى و اساسى در تربيت دارد و اين بدان دليل است كه اولا، در تاءثير عامل وراثتى و ديگر عوامل محيطى نقش اساسى دارد. ثانيا، تا پيش از بلوغ ، در مجموع بيشترين بخش عمر فرزندان در كانون خانواده و تحت نظارت آنان سپرى مى شود و ثالثا، نقش الگويى والدين ، به ويژه در تربيت اخلاقى ، بسيار چشمگير است . از طرفى ، خانواده خود از عوامل تاءثير گذار محيطى در تربيت فرزندان است كه مى تواند از راه ارتباطات اجتماعى ، زمينه دوست يابى شايسته را براى فرزندان فراهم آورد.
هم چنين نقش پدر در زمينه سازى عوامل محيطى برجسته تر از ديگر اعضاى خانواده است . پس از خانواده ، گروه دوستان و هم سالان ، بيش از ديگر عوامل مورد توجه حضرت قرار گرفته است ؛ چون تاءثيرهاى مستقيم دوستان بر همديگر، انكارناپذير است . علاوه بر گروه هم سالان ، نقش ‍ همسايگان ، انجمن ها، احزاب و علما نيز از ديدگاه امام على (عليه السلام ) حائز اهميت است . در ديدگاه تربيتى حضرت ، به نكاتى برمى خوريم كه نشان از پيش تازى ايشان در طرح نظرياتى است كه در دنياى امروز صاحب نظران تعليم و تربيت به خصوص متفكران غربى داعيه ابتكار دارند؛ مثلا بحث تاءثير وراثت و محيط و مراحل تربيت و رشد كودك و شخصيت شناسى به نحو شايسته اى مورد توجه حضرت قرار گرفته است كه امروزه تحت عنوان روان شناسى رشد و شخصيت از آن ياد مى شود. بعدها نيز اين سيره تربيتى توسط فرزندان معصوم آن حضرت پى جويى شد. در اين زمينه واپسين كلام را فرمايش امام سجاد (عليه السلام ) قرار مى دهيم كه در دامان پدر، مادر و نياكانى والا پرورش يافت . ايشان مى فرمايند:
و اءما ولدك فتعلم اءنه منك و مضاف اليك فى عاجل الدنيا بخيره و شره ، واءنك مسؤ ول عما و ليته من حسن الاءدب ، والدلاه على ربه عزوجل ، و المعونه له على طاعته ، فاعمل فى اءمره عمل من يعلم اءنه مثاب على الاحسان اليه ، معاقب على الاساءه اليه ؛
اما حق فرزندت اين است كه بدانى او را از تو و در زندگى دنيا خير و شر او وابسته به تو است و تو در سرپرستى او مسئول حسن تربيت و راهنمايى اش به سوى خداى عزوجل و كمك او بر طاعت وفرمان بردارى خدا هستى ، پس در مورد او چنان عمل كن كه خود را در مقابل نيكى به او ماءجور و در مقابل بدى به او معذب و معاقب بدانى .
بر اساس دو طرفه بودن حق و وظيفه ، هم چنان كه پدر، برگردن فرزند حقوقى دارد، فرزند نيز بر عهده پدر حقوقى دارد. خداى بزرگ اگر براى فرزندان در قبال والدين مسئوليتى قرار داده است ، پدر و مادر را نيز بدون تعهد نگذاشته است .غنچه نوشكفته اى به نام كودك و به عنوان نعمتى شيرين در اختيار والدين گذاشته شده كه نياز به محبت ، هدايت و تعليم و تربيت دارد. آنان كه در مقابل حوادث و بلاها، جسم فرزند خود را محافظت كرده و در تاءمين خوراك ، پوشاك و آسايش جسمى ميوه هاى دل خويش ‍ كوشش فراوان مى كنند، نبايد از روح ، روان ، قلب و انديشه او غفلت كنند. فراهم كردن امكانات تربيتى و آموزشى ، مجهز ساختن فرزند به آگاهى هاى لازم براى ورود به صحنه اجتماع از وظايف حتمى والدين است ؛ زيرا مرگ معنوى و اخلاقى به مراتب از نابودى جسمى زيان بخش تر است . در راه پرورش سازنده ، محبت ، اكسيرى است كه داروى هر دردى است . مولوى درباره نقش حساس محبت ، اين چنين سروده است :
از محبت خارها گل مى شود
از محبت تلخ ‌ها شيرين شود
وز محبت مس ها زرين شود
از محبت دردها صافى شود
وز محبت دردها شافى شود
از محبت خارها گل مى شود
وز محبت سركه ها مل مى شود
از محبت نار نورى مى شود
وز محبت ديو حورى مى شود
از محبت سنگ روغن مى شود
بى محبت موم آهن مى شود
از محبت حزن شادى مى شود
وز محبت غول هادى مى شود
از محبت نيش نوشى مى شود
وز محبت شير موشى مى شود
از محبت مرده زنده مى شود
وز محبت شاه بنده مى شود
اين محبت هم نتيجه دانش است
كى گزافه بر چنين تختى نشست
خدايا!ما را در تربيت فرزندانمان يارى فرما.
آمين يارب العالمين