عيد غدير(حديث تهنيت)

عيد غدير(حديث تهنيت)

از امورى كه در جاودان ماندن و انتشار داستان غدير اثر داشته و آن را ثابت و محرز ساخته آن است كه از نخستين سال پيدايش واقعه غدير، اين روز را عيد مى گرفتند و جشنها بر پا كرده در آن روز به خوشى و شادمانى به يكديگر تبريك مى گفتند؛ به ديدن هم ، به ويژه به ديدن سادات و علما مى رفتند؛ نيز به دعا و زيارت و كارهاى نيك و دلجويى مستمندان و دستگيرى ناتوانان و اطعام بينوايان مى پرداختند؛ و بر خويشتن و خانواده شان وسعت بيشترى داده جامه هاى نو مى پوشيدند.

پس هرگاه توده هاى متدين ، در روزى مخصوص ، با شوقى فراوان ، بدين كارها اشتغال ورزند، طبعا اشخاص ديگر در صدد پرسش برمى آيند كه علت و سبب چيست و اين روز را چه خصوصيت و امتيازى است ؟ بديهى است گفتگوها و مذاكراتى كه در اين گونه اوقات در انجمنها و اجتماعات پيش مى آيد و سخنرانيهايى كه مى شود و خطبه ها و اشعار و قصايدى كه در مساجد و مجالس مذهبى خوانده مى گردد، انسان را به علت پيدايش اين عيد و چگونگى مراسم آن رهنمايى مى كند.
صفحات تاريخ اسلام را كه بنگرم ، شواهد بسيارى از احاديث نبوى و روايات رهبران دينى و آثار سخنوران برجسته و دانشمندان بزرگ و شعراى معروف مى بينيم كه هر كدام خود دليل زنده اى است كه روز (غدير) از اعياد بزرگ اسلامى است .
پس با گذشت زمان و سپرى شدن قرنها و دوره ها، هر سال اين عيد سعيد، داستان خود را تازه تر جلوه گر مى سازد و توجه جهانيان را به واقعه مهمى كه در خود گنجانده دارد، جلب مى كند؛ و بدين وسيله اين يادگار اسلام ، و سفارش و تاءكيد صريح پيامبر عزيز بر امامت حضرت على ، و روشن ساختن وظيفه مسلمانان نسبت به او، از دستبرد فراموشى محفوظ مانده ، غبار گذشت زمان از چهره سترده مى گردد.
آنچه از سراسر اين پيشامد و تجديد عيد غدير در هر سال براى ما آشكار مى شود، دو چيز است :
1 - اين عيد، تنها به شيعيان اختصاص ندارد. نظرى اجمالى به تاريخ ، معلوم مى كند كه در ادوار قبل ؛ تمام مسلمانان در برگزارى مراسم آن شركت مى جستند؛ اگرچه ما شيعيان را علاقه ويژه اى به اين عيد و برپاداشتن هرچه باشكوهتر آن مى باشد.
ابوريحان بيرونى ، دانشمند ايرانى قرن پنجم (م : 440 ق ) در كتاب (الاثار الباقية ) (26) غدير را از عيدهايى شمرده است كه همه مسلمانان آن را بر پا مى داشتند و جشن مى گرفتند.
ابن طلحه شافعى در كتاب (مطالب السؤ ول ) مى گويد:
روز غدير خم را على در شعرش ياد كرده است ، و آن روز، عيد است و يادگار تاريخى است . زيرا روزى است كه پيغمبر(ص ) در آن ، آشكارا و صريح ، على را به مقام ارجمند امامت و پيشوايى بعد از خود معرفى كرد و با آن موقعيت رفيع ، او را بر ديگر مسلمانان فضيلت بخشيد. (27)
در كتابهاى تاريخ ، شواهد زيادى بر اين موضوع ملاحظه مى شود كه عيد غدير در بين همه مسلمانان جهان ، در خاور و باختر، مورد قبول و احترام بوده است . مصريان به آن توجه مى كردند و مسلمانان غرب و آسياى صغير و عراق و هندوستان نيز كاملا آن را به پا مى داشتند؛ و آن روزى بسيار مشهود بوده است كه در آن به ويژه به عبادت و پرستش خداى توانا مى پرداختند و انجمنهاى سخنرانى و وعظ تشكيل مى دادند و شعرا ترانه ها مى سرودند.
دانشمندان معروفى از اهل تسنن ، در كتب خود روز غدير را (عيد) ناميده اند و به مناسبت ، ذكر كرده اند كه در آن روز نبى اكرم ، على بن ابيطالب را در بيابان غدير خم ، جانشين و وصى خود قرار داد و همه اصحاب و همراهان را امر كرد كه به وى تبريك بگويند (28) و چون تهنيت و تبريك گفتن ، از اعمال مخصوص عيدها و روزهاى شادمانى است ، تاييد مى كند كه روز غدير عيدى است اسلامى كه به دست بانى و مؤ سس عاليقدر اسلام پايه گذارى شده است و هيچ گاه اختصاص به شيعه ندارد.
اشتها روز غدير، مخصوصا در ميان ملتهاى عربى زبان به اندازه اى بوده است كه در خلال آثار ادبى و اشعار شعراى آنان ، تشبيهات زيبايى كه به شبهاى جشن عيد غدير شده است ملاحظه مى شود، و هم از زبان ترانه ، بهجت و فرحناكى روزهاى غدير را با بيانى شيرين مى شنويم . (29)
ابومنصور ثعالبى ، (30) اديب و دانشمند معروف ، در كتاب (ثمارالقلوب ) (31) از (اضافه )هاى مشهور، يكى (ليلة الغدير) را (مانند ليلة القدر، مثلا) نام برده است .
2 - ابتداى پيدايش اين روز فرخنده و اهميت آن در اسلام از تاريخ هيجدهم ماه ذى حجه سال دهم هجرت است ؛ و چنانكه گذشت ، پيامبر اكرم در بازگشت از حجة الوداع ، در اين روز، در دامنه بيابان غدير، مقام جانشين خود را آشكار و به جمعيتهاى انبوهى كه در آن سفر همراهش ‍ بودند ابلاغ كرد كه وظيفه امر و نهى و رهبرى در امور دين و حفظ نظام دنياى اسلام با على بن ابيطالب (ع ) است . از اين رو اين روز در تاريخ اسلام ، روزى بس درخشان گشت . زيرا در آن روز، با معين شدن سرپرست مسلمين بعد از رسول اكرم ، دين كامل شد و صراط مستقيم الاهى نمودار گرديد و تابشگاه حقايق قرآن پديدار گشت ؛ تا مسلمانان در پرتو مشعل هدايت به پيشرويهاى خود ادامه دهند و به پرتگاههاى جهل و انحطاط نيفتند و مقام علمى و عملى جانشينان حقيقى پيغمبر را شناخته از آنان حداكثر استفاده را بكنند.
پس كدام روز را از (غدير) بزرگتر مى توانيم بدانيم ؟ با آنكه در اين روز وظيفه بزرگ مسلمانان نسبت به بعد از درگذشت پيامبر عزيزشان واضح شد و نعمت هدايت از طرف خداوند به سر حد اتمام رسيد، و در اين باره چنانكه در پيش گفتيم آياتى چند از جانب خداوند نازل گشت ؛ كه از جمله اين آيه كريمه است :
( اليوم اكملت لكم دينكم و اتمتت عليكم نعمتى و رضيت لكم الاسلام دينا )
در تواريخ آورده اند كه روزى يكى از مسيحيان به نام (طارق ابن شهاب ) در اجتماع مسلمانان در آمد و گفت :
اگر در كتاب ما اين آيه - اليوم اكملت لكم دينكم …- وجود داشت ، كه خداوند گفته بود: (دين شما را كامل كردم ) ما روز نزول آن را عيد مى گرفتيم و بدين نويد شادمانى مى كرديم .(32)
حديث تهنيت
پيشواى اسلام در آن روز، براى به آخر رساندن وظيفه گران خويش و اتمام حجت بر همگان و محكم كردن اين پيمان دينى و مسلم قرار دادن امامت براى وصى خويش و رفع هر گونه ابهام ، به همه مردمى كه در آن انجمن پرشكوه صحرايى حاضر بودند؛ بزرگان ، سران مهاجر و انصار، بانوان و ساير مسلمانان ، امر كرد كه به حضور على (ع برسند و او را بر نائل شدن به مقام عالى امامت تبريك و تهنيت گويند. مسلمين اطاعت كرده به طرف مردى كه قهرمان پيروزيها و مايه اميد و نشاطشان بود، شتافتند. اين مراسم به طول انجاميد، تا جايى كه نماز را (از جهت مقدار فاصله بين نمازها) قدرى تغيير دادند.(33)
داستان تهنيت نيز همدوش اصل ماجراى غدير اشتهار يافت ، و تهنيت ابوبكر و عمر را به حضرت على شصت نفر از دانشمندان بزرگ سنى روايت كردند، كه تفصيل موضوع با نام آنان و اسامى كتب و مداركشان در صفحات 272-283 جلد اول (الغدير) مذكور است .
در اين مورد طبرى مى گويد: پيغمبر در پايان خطابه خود فرمود: اى گروههاى مردم ! بگوييد:
ما بر اين سفارش و انتصاب با تو پيمان بستيم و از دل و جان پذيرفتيم و به زبان اقرار كرديم و دست بيعت داديم و عهد مى كنيم كه اين امر به فرزندان و خانواده هاى خود ابلاغ كنيم و تغييرش ندهيم . تو گواه ما هستى ؛ و بس ‍ است كه خدا گواه و شاهد ما باشد. اين سخنان را بگوييد و به على به عنوان (اميرالمؤ منين ) سلام بدهيد و او را اميرمؤ منان بخوانيد و بگوييد: خداوندى را سپاس كه ما را به اين پيشوا و هادى رهبرى كرد. اگر او ما را رهنمون نشده بود، راه را نمى دانستيم و حق را تشخيص نمى داديم ؛ و همانا خداوند گفتار و پيمان شكنى و خيانت هر كس را مى داند. پس هر كس اين پيمان را بشكند، به ضرر خويش رفتار كرده است ؛ و هر آن كه عهدى را كه با خدا بسته است استوار بدارد؛ ايزد متعال پاداش بزرگ به او دهد. اين گفتار را كه باعث خشنودى خدا از شماست ، بر زبان بياوريد!
به روايت طبرى ، زيد بن ارقم كه از اصحاب مشهور پيغمبر(ص ) است مى گويد:
مردم در اين هنگام ريختند و بر سر پيغمبر و على ازدحام كردند و مى گفتند: آرى شنيديم و به جان و دل ، امر خدا و رسول را اطاعت مى كنيم و نخستين كسانى كه با پيغمبر و على دست بيعت دادند و پيمان بستند، ابوبكر، عمر و طلحه و زبير بودند، سپس بقيه مهاجران و انصار، بعد ديگر مردم تا اينكه برگزارى اين مراسم ، سه روز طول كشيد.(34)
عيد غدير، اسلامى است
از توضيحات بالا كه از اصيلترين مدارك تاريخى و حديثى اهل تسنن نقل شده است ، نتيجه مى گيريم كه : عيد غدير اسلامى است ، يعنى به دست بانى اعظم اسلام تاءسيس شده است ، و روزى بس بزرگ است . پس وظيفه مسلمانان جهان است كه در بزرگداشت چنين روزى بكوشند و از اين شعار مقدس حمايت كنند و در نگهداشت آن همت گمارند؛ و در اين روز، منظور پيغمبر ارجمند را به جوانان و نوجوانان اسلام يادآور شوند و در انجام اين وظيفه بزرگ دينى و تظاهر اسلامى و اجراى منويات رسول خدا(ص ) شيعيان را تنها نگذارند؛ چنانكه مسلمانان قرنهاى اول چنين بوده اند و اين گونه رفتار مى كرده اند.
و هم در اين روز بايد به ساير تعليمات اسلام توجه كرد و در انجام كارهاى نيك و پيروى از روش على (ع ) كوشيد و خداوند را بر اين نعمت كه دين را كامل ساخته سپاس گزارد.
و در حديث است كه پيغمبر گرامى فرمود:
بهترين عيدهاى امت من روز غدير است ؛ و آن روزى است كه خداوند امر مرا كرد كه على را راهنماى مسلمين قرار دهم ؛ تا بعد از من به وسيله او هدايت جويند؛ و آن روزى است كه خداوند دين را كامل كرد…(35)

………………………………………….

26-ص 334، ترجمه (الاثار الباقية ) ص 95، (الغدير)، ج 1، ص 267.
27-(الغدير)، ج 1، ص 267.
28-(الغدير)، ج 1، ص 270 به بعد.
29-(الغدير)، ج 1، ص 269، كتاب (عيدالغدير فى عهد الفاطمين ) اثرى از دكتر محمد هادى امينى كه توسط نشر آفاق به چاپ رسيده مستقلا پيرامون همين مبحث به رشته تحرير درآمده است .
30-م : 429 ق ، نويسنده تذكره معروف (يتيمة الدهر) و كتاب (فقه اللغة ).
31-ص 511، به نقل از (الغدير)، ج 1، ص 268.
32-(الغدير)، ج 1، ص 283.
33-(الغدير)، ج 1، ص 271.
34-(الغدير)، ج 1، ص 270.
35-(الغدير)، ج 1، ص 283.

داستان غدير

دكتر على اكبر فياض

وجمعي از دبيران