ضرورت امر به معروف و نهی از منکر

انسان، مخلوق تک بعدی نیست تا تنها به یک چیز و یک کار و یک جا و یک نقطه متوجه باشد؛ زیرا وجودش مرکّب از غرایزي است که هر یک او را به سویی می‌خوانند؛ مثلًا در انسان، هم غریزه میل به غذا هست، و هم میل به ریاست، و هم میل به راحتی و آسایش، و هم میل به نیکوکاری و عبادت، و … همین اختلاف خواهش‌ها و غرائز است که بشر را با اشکالات بسیار روبرو نموده و حوایج او را نامحدود ساخته است. و همین‌ها هستند که او را وادار به کار و کوشش و تحصیل کمال و رفع حوایج می‌کند. اگر انسان اینها را نمی‌داشت انسان نمی‌بود. و اگر این غرایز مختلف نبود، این عزّت و امتیاز و آقایی در میان مخلوقات، نصیب او نمی‌شد.

ایمان به خدا بهترین وسیله‌ای است براي سعادتمندي بشر که فقط آن می‌تواند جلوي جنبش‌های نفس انسان بایستد و او را از افراط و تفریط نجات دهد و طمأنینه‌ی قلب به او می‌بخشد. چنانچه در قرآن مجید می‌فرماید:
(أَلَا بِذِکْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ) سوره‌ی رعد، آیه‌ی 28.
هیچ وسیله دیگر نمی‌تواند در این نتیجه، جای ایمان قرار بگیرد. و خداست که بهترین راه و روش زندگی را به انسان یاد داده و به هر کار نیکی هدایت فرموده است. و چون همه افراد از حیث ایمان در یک درجه و مرتبه نیستند و میزان تأثیر و تسلط بر نفوس یکسان نیست، باید هر کس مراقب و مواظب خود باشد و با ملاحظه، قدم بردارد و هوای نفس را کوچک و حقیر نشمارد.

کمتر کسی هست که بتواند طوری زندگی کند که لغزش و خطایی از او صادر نشود. غالب مردم به واسطه ضعف ایمان و اینکه نتوانسته‌اند کاملًا بر خویش تسلّط یابند از معصیت و خطا مصون نمی‌مانند؛ لذا باید به وسیله امر به معروف و نهی از منکر اینگونه افراد را ملتفت معایب اعمالشان ساخت تا متنبّه و پشیمان شوند و خط سیر خود را عوض کنند.
عده اي دیگر هم یا اصلًا بی‌ایمان‌اند و یا آنقدر ایمان آنها بی‌ثمر است که به رعایت آداب و قوانین، مقید نیستند و حسابی در کارها ندارند. این طایفه را هم توسط امر به معروف و نهی از منکر باید محدود نمود و وادارشان ساخت که از آداب و حدود و قواعد، تبعیت و احترام نمایند.
اگر از امر به معروف و نهی از منکر خودداری شود رفته رفته دامنه گناهان توسعه پیدا کرده، رشته زندگی اجتماعی بشر از هم گسیخته خواهد شد و مفاسد و معایب بزرگ تولید می‌گردد.
امر به معروف و نهی از منکر محیط را برای تربیت افراد صحیح و لایق، مساعد می‌کند همچنین زمینه‌های فساد را از میان می‌برد و کانون‌های فحشا و منکرات را ریشه‌کن می‌سازد. پس انسان تا در این جهان طبیعت زندگی می‌کند هیچ‌گاه از امر به معروف و نهی از منکر بی‌نیاز نیست.

معروف و منکر چیست؟
ضرورت شناخت معروف و منکر
برای امر به معروف و نهی از منکر باید «معروف و منکر» را شناخت و دانست که چه کاری در محدوده «معروف» قرار دارد تا امر به آن لازم باشد، و چه کاری در محدوده «منکر» جا می‌گیرد تا نهی از آن واجب باشد
معروف به عملی گفته می‌شود که از راه عقل یا شرع نیکویی‌اش شناخته شده باشد، و منکر به کاری گفته می‌شود که به واسطه عقل یا شرع نیکویی‌اش انکار شده باشد. معروف همان «حق» است که عقل و شرع بدان فرا می‌خوانند، چون آن را صحیح می‌شناسند، بر خلاف منکر که عقل و شرع از آن بیزارند، چرا که نمی‌توانند او را صحیح بشمارند، پس هر چه که بتوان صحیح و جایز شمرد، «معروف» و هر چه را که نتوان چنین معرفتی نسبت بدان پیدا کرد «منکر» است.
دایره معروف و منکر

اسلام از باب اینکه نخواسته است، موضوع امر به معروف و نهی از منکر را به امور معیّن مثل عبادات، معاملات، اخلاقیات، محیط خانوادگی و … محدود کند، از کلمه عام «معروف» یعنی هر کار خیر و نیک و نقطه مقابلش منکریعنی هر کار زشتی استفاده کرده است.
راه شناخت معروف و منکر
برای شناخت معروف و منکر دو راه وجود دارد، یکی راه عقل و دیگری راه شرع.
به وسیله عقل‌
خداوند، ساختمان روحی انسان را بگونه‌ای آفریده است که او با «فطرت» خود «زشتی و زیبایی» و «خوبی و بدی» را تشخیص می‌دهد.
 به وسیله شرع‌
علاوه بر عقل و فطرت، شرع نیز در شناخت خوبی و بدی به کمک انسان می‌آید.
برای شناخت معروف و منکر علاوه بر عقل، به شرع نیز نیازمندیم و البته به حکم آنکه اسلام، آخرین دین و کاملترین شریعت است، برای تمام زوایای زندگی بشر، دستورات و تکالیفی را به عنوان «باید و نباید» مشخص کرده است که در امر به معروف و نهی از منکر آنها را باید در نظر داشت.
فراتر از منکرهای شرعی و عقلی‌
برای آنان که دارای موقعیّت اجتماعی هستند، «معروف و منکر» علاوه بر معیارهای عقلی و شرعی، دارای معیارهای اجتماعی و عرفی نیز می‌باشد. افرادی که در جامعه به عنوان مظهر دین و منادی تقوا شناخته می شوند و همچنین کسانی که احترام وآبرویشان، به حیثیّت نظام اسلامی پیوند خورده است، در رفتار خود، باید علاوه بر دستورات کلی اسلام به «حفظ اعتقادات دینی» مردم نیز توجه داشته باشند. به عنوان مثال پوشیدن بسیاری از لباسها، برای عموم مردم، خلاف شرع تلقی نمی‌شود، ولی پوشیدن همان لباس برای یک روحانی، زننده و ناپسند است

راه اصلاح یا امر‌به‌معروف‌و‌نهی‌از منکر/ تالیف لطف‌الله صافی گلپایگانی.