خانواده در اسلام

 خانواده در اسلام

خانواده یکی از اساسی ترین مباحث می باشد . خانواده رایج‌ترین وآشناترین نهاد برای هر انسان است وهیچ انسان متمدنی را نمی شناسیم که خارج از خانه رشد وپرورش یافته باشد از آن جهت که رابطه‌ی آدمی با آن نهاد دارای اثری دائمی می باشد و بر همه ی ابعاد وجودی انسان تأثیر گذار است.

اگر فرهنگ را شامل مجموعه‌ی علوم ، افکار، فلسفه، ادبیات ، آداب ورسوم ، سنن، شعائر ومناسک ، هنر ، ارزشها و دیگر یافته های اجتماعی بدانیم ، خانواده در این عرصه دارای دو نقش اساسی سرایت وآموزندگی است که ایفای نقش می نماید.

جنبه هایی نظیر فضایل اخلاقی ، آداب و معاشرت و رفتارهای اجتماعی ، موضع گیری در قبال انحرافات ، قضاوت و داوری پیرامون پدیده ها وتعاون وهمکاری وصدها مهم دیگر همگی از خانواده نشات می گیرد ودر تقویت جامعه یا زایل کردن آن موثر است. خانواده یک نهاد اجتماعی است ومفهوم آن در جوامع مختلف ودر طول ادوار زندگی بشر ، همواره به یک شکل نبوده وپای به پای تحول اجتماعی متحول شده است .
« خانواده مرکب از گروهی از افراد است که از طریق خون، ازدواج یا فرزند خواندگی به یکدیگر مربوط ومنسوب بوده وبرای مدت طولانی ونامشخص با هم زندگی می کنند».

در عین حال خانواده قدیمیترین و طبیعی ترین واحد اجتماعی است که مبنا وپایه‌ی هر اجتماع بزرگتر می باشد. مهمترین وارزشمندترین نقش خانواده تأمین محبت واقعی وسرپرستی وحمایت از فرزندان خود را برعهده گرفته وآنان را در زمانی که نیاز به حمایت ویاری پدر ومادر دارند در اجتماع تنها وبی پناه رها نسازد.

پیامبر مکرم اسلام (صلي الله عليه وآله وسلم) می فرمایند:« هیچ بنیاد اسلامی نزد خداوند پسندیده تر از بنای ازدواج وخانواده نیست ».

بر همین مبنا در مقدمه‌ی قانون اساسی تصريح شده است که « خانواده واحد بنیادین جامعه وکانون اصلی ورشد وتعالی انسان است و توافق عقیدتی وآرمانی در تشکیل خانواده که زمینه ساز اصل حرکت تکاملی ورشد یابنده انسان است، اصل اساسی بوده وفراهم کردن امکانات جهت نیل به این مقصود از وظایف حکومت اسلامی است ».

در تعالیم اسلامی علاوه بر تکالیف عمومی که افراد نسبت به یکدیگر در زمینه‌ی حسن معاشرت دارند زوجین حقوق وتکالیف ویژه ای به هم نیز دارند. پیامبر اکرم(صلي الله عليه وآله وسلم) می فرمایند:« کاملترین مومنان از حیث ایمان خوش خلق ترین آنهاست وشایسته ترین شما آنها هستند که با زنهایشان خوش رفتارند».

در قانون مدنی ماده‌ی ۱۱۰۳ آمده است :« زن وشوهر مکلف به حسن معاشرت با یکدیگرند ودر زمینه های تربیت فرزندان در ماده‌ی ۱۱۰۴می گوید « زوجین باید در تشیید مبانی خانواده وتربیت اولاد خود به یکدیگر معاضدت نمایند».

در اهمیت تربیت ونگهداری فرزندان وتوجه تربیتی آنان در قانون مدنی ماده‌ی ۱۱۷۲ اشعار می دارد :

« هیچ یک از ابوین حق ندارند در مدتی که حضانت طفل برعهده‌ی آنهاست از نگهداری او امتناع کند. در صورت امتناع یکی از ابوین حاکم باید به تقاضای دیگری یا تقاضای قیم یا یکی از اقربا ویا به تقاضای مدعی العموم نگهداری طفل را به هر یک از ابوین که حضانت بر عهده‌ی اوست الزام کند و در صورتی که الزام ممکن یا موثر نباشد حضانت را به خرج پدر وهر گاه پدر فوت شده باشد به خرج مادر تأمین کند».

در ماده‌ی ۱۱۷۳ تصريح دارد که:« هرگاه در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادری که طفل تحت حضانت اوست، صحت جسمانی ویا تربیت اخلاقی طفل در معرض خطر باشد، محکمه می تواند به تقاضای اقربای طفل یا به تقاضای قیم او و یا به تقاضای رییس حوزه‌ی قضایی هر تصمیمی را که برای حضانت طفل مقتضی بداند ، اتخاذ کند.
موارد ذیل از مصادیق عدم مواظبت ویا انحطاط اخلاقی هر یک از والدین است:
۱) اعتیاد زیان آور به الکل، مواد مخدر و قمار
۲) اشتهار به فساد اخلاق و فحشاء
۳) ابتلا به بیماری های روانی با تشخیص پزشک قانونی
۴) سوء استفاده از طفل یا اجبار او به ورود در مشاغل ضد اخلاقی مانند فساد و فحشاء ، تکدیگری و قاچاق
۵) تکرار ضرب وجرح خارج از حد متعارف ». از نظر مکتب حیاتبخش اسلام مادر در خانواده همان کودک دیروز است که در دامان مادری دیگر رشد نموده است و امروز پرورش نسل بعد جامعه را در خانواده عهده دار است . از نظراسلام مرد و زن دو صنف اند از یک نوع، نه دو نوع از یک جنس و به همین جهت در عین داشتن وحدت نوعیه هر کدام از ویژگی های خاص خویش برخوردارند ، برهمین اساس کمترین اختلافی در انسانیت و ارزشهای انسانی بین آنان پدیدار نیست و کانون خانواده بر عشق ومحبت وتربیت استوار است که آنان را از نظرکسب حقوق اجتماعی وسیاسی با ویژگی هایی خاص خود برای ورود به عرصه های مختلف اجتماع آماده می سازد.

علی حیدری کارشناس معاونت پژوهشی وآموزشی
منابع و مآخذ:
• نهج الفصاحه ترجمه وگردآوری ابولقاسم پاینده
• قانون مدنی تدوین از جانگیر منصور چاپ۱۳۸۲