تربیت مذهبی کودک- تأدیب و تشویق

کودک تا هفت سالگی به محبت نیاز دارد، منظور این نیست که بعد از آن احتیاج به محبت ندارد. محبت در طول عمر انسان سرمایه ی بقا و حیات اوست و ضمانت سلامتی روح او، ولی تا هفت سالگی بیشتر باید با او از طریق محبت رفتار کرد و تا آن زمان او معنی تشویق و تأدیب را درک نمی کند. تنها یک چیز باعث رشد و بالندگی او می شود و آن ابراز علاقه ی بیشتر و محبت به اوست، او باید تا هفت سالگی بازی کند، پس از آن پدر و مادر تکالیف دیگری نسبت به او دارند که باید به آنها بپردازند، در راستای این وظایف، جهت هدایت مستمرّ و حفظ و حراست او، دو روش موجود هست یکی راه تشویق است و دیگری راه تأدیب.

با ورود کودک به هفت سالگی، دوران سخت و دشوار تربیت او فرا می رسد. زمان مدرسه رفتن و وارد شدن به جمع دوستان و گروه همسالان، آن هم کودکانی که هرکدام فرهنگ، اخلاق، خلق و خوی متفاوتی دارند، و هر یک از این عوامل می تواند در خلق و خوی او تأثیر بگذارد، و اگر والدین اشراف کامل به او نداشته باشند، احتمال دارد زحمات پیشین آنها هدر رود. در اینجاست که وظیفه ی خطیر و مهم پدر و مادر بیشتر می شود. تشویق و تأدیب ضرورتش در این مواقع احساس می شود.

ادب و تأدیب دو اصطلاح همگون و هم خانواده است، یکی به معنی تربیت کردن و دیگری به معنی تنبیه کردن می باشد. اسلام تربیت و ادب آموزی به فرزند را مقدم بر تأدیب و تنبیه می داند. «ادب» نشان دادن راه و اصول صحیح زندگی است و یاد دادن نحوه ی رفتار با خود و با دیگران است. تأدیب و تشویق هم باید در همین مسیر باشد. تأدیب هم به دو نحو امکان دارد که وقتی کودک از مسیر صحیح و راه درست زندگی منحرف شد او را باز گرداند و یا از ادامه ی راه نادرست باز دارد. یکی اینکه زشتی انحراف را به او نشان دهد و دیگر اینکه با اعمال درست زشتی راهی را که پیش گرفته و یا عملی که انجام داده او را بیدار و شرمنده کند و یا اینکه با مقداری تنبیه بدنی که منجر به صدمه دیدن نباشد و او را متنبه کند وی را تأدیب کند.

دوران تربیت کودک را پیشوایان اسلام، به سه دوره ی هفت ساله تقسیم کرده اند.

امام صادق(علیه السلام) فرمود:

دِعْ إِبْنَک یلْعَبُ سَبْعَ سَنینَ، وَ یؤَدَّبُ سَبْعاً، وَ أَلْزِمْهُ نَفْسَک سَبْعَ سِنینَ فَإِنْ أَفْلَحَ وَ إلاّ فَإِنَّهُ لاخَیرَ فِیهِ؛بگذار فرزند تا هفت سالگی بازی کند، و در هفت سال دوم او را پرورش و تأدیب

کن، و در هفت سال سوم خود را بیشتر به او ملزم کن - یعنی بیشتر مواظبش باش - اگر اصلاح و رستگار شد چه بهتر، وگرنه پس از آن هیچ فایده ای ندارد.

پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:

اَلْوَلَدُ سیدُ سَبْعَ سِنینَ، وَ عَبْدُ سَبْعَ سَنینَ، وَ وَزیرُ سَبْعَ سنینَ؛فرزند هفت سال سرور و آقا است، و هفت سال نوکر است و هفت سال وزیر است.

و در حدیث دیگری می فرماید:

وَ یتَعَلَّمُ الْحَلالَ وَ الْحَرامَ؛ و هفت سال حلال و حرام یاد می گیرد.

و در حدیثی می فرماید:

الغُلامُ یلْعَبُ سَبْعَ سِنینَ وَ یتَعَلَّمُ الْکتابَ سَبْعَ سِنینَ وَ یتَعَلَّمُ الْحَلالَ وَ الحَرامَ سَبْعَ سِنینَ؛فرزند هفت سال کتاب بخواند و هفت سال حلال و حرام یاد بگیرد.

امام صادق(علیه السلام) فرمود:

اَلْوَلَدُ سیدٌ سَبْعَ سِنینَ، وَ عَبْدٌ سَبْعَ سَنینَ، وَ وَزیرٌ سَبْعَ وَ یتَعلَّمُ الْحَلالَ وَ الْحَرامَ سَبْعَ سِنینَ؛فرزند هفت سال آقا است و هفت سال برده است و هفت سال وزیر و هفت سال نیز حلال و حرام یاد بگیرد.

علی(علیه السلام)فرمود:

خَیرُ ما وَرِّثَ الاَباءُ الاَبْناءَ الاَدبُ؛بهترین ارثی که پدران برای فرزندان به جای می گذارند، ادب است.

ادب و تأدیب، باید در راستای پرورش درست و معقول باشد و به نفع دنیا و آخرت کودک باشد، نه صرفاً برای تقویت روحیه ی مادیگری و دنیاگرایی. اگر پدر و مادری روش های خوب تربیتی را به نحو صحیح یاد نگیرند، در راهنمایی و تربیت کودک دچار مشکلات خواهند شد و همین طور اگر پدر و مادر دو طرز تفکر و دو فرهنگ متفاوت داشته باشند، نمی توانند کودک خود را یکنواخت و در یک مسیر صحیح و مذهبی تربیت کنند، باید ابتدا آنها در تربیت کودک تفاهم و اتحاد و انفاق داشته باشند تا کودک در انتخاب راه تربیتی سردرگم نباشد. البته چنین اتفاق و اتحاد و تفاهم امکان نخواهد داشت، جز اینکه والدین به یک مصدر و منبع تربیتی که عبارت است از مذهب الهی، متکی باشند. مَشرب و سرچشمه ی فرهنگی و تربیتی آنها باید دین باشد، در این صورت است که آنها می توانند در تربیت صحیح کودک موفق باشند.

ناگفته نماند پدران و مادران مسلمان وظیفه دارند و مکلف هستند که کودکان را خوب تربیت کنند و این یک فریضه است. پیشتر یادآور شدیم که فرزندان در دستان پدر و مادر یک امانت الهی هستند. پس باید این امانت صحیح و سالم به صاحب اصلی اش برگردانده شود.

پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید:

اَکرِمُوا أَوْلادَکمْ وَ أَحْسِنُوا آدابَهُمْ؛  فرزندان خود را عزیز بدارید، و آنها را خوب تربیت کنید.

 منبع : کتاب تربیت مذهبی کودک، سید مجتبی موسوی زنجان رودی