اسلام، دین انسان سازی

«اسلام، آئین انسان سازی است».  پیام انبیا در طول تاریخ، رهایی انسان از قیودی است که سعادت و موفقیت او را مانع می شوند. هر گونه بت پرستی اعم از قیود درونی و یا بیرونی که مانع از ساختن انسان بشوند باید از درون و برون انسان خارج بشوند. در این صورت انسان مخاطب اصلی دین به عنوان «موجودی خودساز و محیط ساز» معرفی می گردد. پیام اصلی وحی در کامل ترین مرحله نزول یعنی زمان رسول اکرم (صلی الله عليه و آله و سلم) مسئول ساختن انسان برای آینده ای «دور و دراز» می باشد که باید برای رسیدن به آن تلاش بسیار نماید.

لذا هدفمند شدن و توجه به غایت هستی در شریعت نبوی مورد توجه عمیقی قرار گرفته و مرگ، پایان دوره هستی انسان نخواهد بود. پیش بینی اسلام برای سازندگی این موجود غایت دار حضور در جامعه و پرهیز از انزوا است. بنابر این نظام اجتماعی و اقتصادی جامعه مسئول است که به این امر توجه نماید، اگر نظامی فاقد این توانایی باشد نارسا و ناقص خواهد بود. 

شهید بهشتی معتقد است اسلام برای ساختن انسان سیستمی را طراحی نموده است که در بستر آن امکان تعالی انسان به قرب الهی فراهم می گردد. 

از ویژگی های آن سیستم تناسب با ساختمان طبیعی بشر است و تنها به برخورداری معتدل از مواهب این زندگی اجازه داده و برآن اصرار ورزیده است.  پیام وحی در سازندگی انسان براساس حرام و حلال الهی است و تفسیر مستحبات به واجب و مکروهات به حرام خلاف واقعیت دین است.  زیرا به استناد آیات الهی هدف دین در تنگنا قراردادن انسان نیست.  در واقع مسیر رشد و چگونگی حضور دین در زمان های گوناگون با حفظ حالت تعادل و پرهیز از افراط و تفریط میسر خواهد بود. داشتن حالت تعادل در بهره مندی از اسلام، خصلت انسان های آزاده است. انسان تا به این تعادل و معرفت دست نیابد، پیام نورانی قرآن بر جان و دلش نمی نشیند و بر او واجب است تا زمینه های دریافت پیام الهی را در رشد عقلانیت و قدرت منطقی خویش فراهم نماید. زیرا:

اسلام برای انسان آزاد و آگاه زمینه توان شکوفایی و خود انگیختن و پیدا کردن راه را 

به حد فراوان قائل است و انسان را دعوت می کند تا نخست در پرتو نور فروزان پیامبر باطن یعنی عقل و خرد حرکت کند و عقل و خرد راهبر انسان است». 

شهید بهشتی حرکت در راه هایی که در آن خرد و راهبر درونی انسان به خمودگی و تعطیلی برسد و احساسات و هیجانات مقطعی به نحو کاذبی مدعی دریافت نورانیت قرآن شوند حرکت در مسیر خطا و گمراهی می داند. چرا که انسان محروم از قدرت منطق، لایق دریافت حقایق وحیانی قرآن نیست. از این رو در مجموعه سیستمی اسلام به گونه ای برایش برنامه ریزی شده که هرگز یک بعدی هدایت نشود و از دیگر ابعاد وجودی خود غفلت نورزد. زیرا که در واقع دین به همه ابعاد وجودی بشر توجه کرده و مسئولیت سازندگی انسان را عهده دار گردیده است. 

در اسلام آزادی انسان نقطه قوت آفرینش اوست تاحدی که آمدن انبیا را در صورت مغایرت با آن امری نادرست می شمارد.  این مجموعه سیستمی با توجه به درک و اهمیت مسایل اجتماعی بشری، قادر است برنامه ای همه جانبه برای انسان متعالی و رهانیده شده از نیهیلیسم فراهم آورد که از پوچ انگاری و تک بعدی شدن جلوگیری می کند. اسلام برای ایجاد جامعه ای که انسان های آزاد در آن رشد و تکامل یابند و راه خدا و پاکی و فضیلت را طی نمایند، اصرار بسیار می ورزد. 

منبع اسلام و مقتضیات زمان از دیدگاه شهید آیت الله دکتر سیدمحمد حسینی بهشتی/ صدیقه قاسمی؛ باهمکاری بنیاد نشر آثار و اندیشه های شهید دکتر بهشتی.