فدک

«فدک» یکی از روستاهای خیبر بود. فاصله خیبر تا مدینه سه روز راه بود. امروز جایی به نام فدک وجود ندارد، ولی غالباً آن را با «حویط» که در نزدیکی خیبر قرار دارد منطبق می‌دانند.[1] فدک در آن روزگار، یهودی نشین بود و محصولات عمده‌اش را خرما و غلات تشکیل می‌داد.
جنگ خیبر در سال هفتم هجری رخ داد و با کشته شدن «مرحب خیبری» که در پهلوانی و دلیری بی‌مانند بود، به دست امیرالمؤمنین علیه‌السلام و سقوط قلعه «ناعم» به دست مسلمانان، خیبر به تصرف مسلمین درآمد. [2] .
این جنگ که در محرم سال هفتم هجری روی داد، به خاطر کارشکنی‌ها و تحریکات یهودیان علیه مسلمانان انجام گرفت و سرانجام با پیروزی مسلمانان خاتمه یافت.
«سلمة بن عمر اکوع» گوید:
روزی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم پرچم جنگ را که سفید رنگ بود، به دست ابوبکر داد و او را روانه‌ی فتح یکی از مناطق خیبر کرد، ولی او فتح نکرده برگشت. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: فردا پرچم را به دست کسی می‌سپارم که خدا و رسولش او را دوست می‌دارند و خدا به دست او قلعه را فتح می‌کند و هیچ‌گاه از برابر دشمن نمی‌گریزد.

روز بعد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم علی علیه‌السلام را فراخواند. علی علیه‌السلام در آن روز چشمش درد می‌کرد. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آب دهانشان را بر چشم وی مالید و فرمود: این پرچم را بگیر و برو تا خدا قلعه را به رویت بگشاید.
علی علیه‌السلام پرچم را به دست گرفت و به جانب قلعه رفت.
سلمه گوید: من نیز به دنبال علی علیه‌السلام که هروله کنان تا پای قلعه جلو رفته، پرچم را در وسط سنگهایی که در پای قلعه بود فرو برد، رفتم.[3]

مردی از یهودیان از بالای قلعه فریاد زد: تو کیستی؟
علی علیه‌السلام در جواب فرمود: منم علی بن ابی‌طالب.
آن مرد یهودی خطاب به یهودیان گفت: سوگند بر آنچه که به موسی نازل شده، مغلوب شدیم.
سرانجام قلعه به دست علی علیه‌السلام گشوده شد. اهل خیبر، قلاع را یکی پس از دیگری تخلیه کردند و جملگی به دو قلعه‌ی «وطیح» و «سلالم» پناه بردند. لشکر اسلام آنان را محاصره کردند و چون راه گریزی نداشتند و برایشان مسلم شد که شکستشان حتمی است، به ناچار تسلیم شدند و از رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم خواستند که مانند یهودیان «بنی‌قینقاع» اموالشان را برجای گذارند و جانشان محفوظ بماند و خود از خیبر خارج شوند. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم درخواست آنان را پذیرفت. اهل فدک که از این ماجرا با خبر شده بودند، «محیصة بن مسعود» را به نزد آن حضرت فرستادند و درخواست کردند که با اهل فدک نیز به همین ترتیب رفتار شود. رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم درخواست آنها را نیز پذیرفت.
اهل خیبر هنگام ترک آنجا به عنوان پیشنهاد به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم گفتند:
ما به وضع زراعت این سرزمین آشناتر هستیم و بهتر از شما می‌توانیم آن را آباد کنیم. اگر اجازه دهید ما در همین سرزمین بمانیم و زراعت کنیم و درآمد و محصولش را به نصف تقسیم کنیم. پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله و سلم با این درخواست نیز موافقت فرمود، مشروط به آنکه هر وقت بخواهند، آنها را اخراج نمایند سرپیچی نکنند.
مردم فدک نیز چنین درخواستی کردند و مورد موافقت رسول گرامی صلی الله علیه و آله و سلم قرار گرفت و بدین ترتیب ماجرای فدک خاتمه یافت، بنابراین خیبر از غنایمی به حساب می‌آمد که تمامی شرکت کنندگان در[4]جنگ، در آن سهیم شدند، ولی فدک که بدون جنگ و خونریزی و لشکرکشی تسلیم شد، از اموال خالصه رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم گردید. [5] .
در «المنجد» قسمت اعلام آمده است که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم صد نفر سپاهی را روانه‌ی جنگ با ساکنان فدک نمود و آنان از درب مصالحه درآمدند و فدک از اموال پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم شد. [6] .
درآمد فدک رقمی چشمگیر و قابل ملاحظه بود. چنان که «ابن‌طاوس (ره)» می‌گوید: درآمد سالیانه فدک به 24 هزار دینار و به روایتی بالغ بر هفتاد هزار دینار می‌شد. گویا این تفاوت درآمد به اعتبار اختلاف عواید سنواتی بوده است. [7] .

منبع:

[1] فاطمة الزهرا علیهاالسلام من المهد الی اللحد، ص 86- 189.

[2] شرح ابن ابی‌الحدید بر نهج‌البلاغه، ج 16، ص 210، بامداد اسلام، ص 127، معصوم سوم، ص 99.

[3] فاطمه، فاطمه است، ص 121

[4] تاریخ مقدس، ص 165
[5] سیره ابن‌هشام، ج 2، ص 227- 231.
[6] المنجد، قسمت اعلام، ص 520.
[7] سفینه البحار، ج 2، ص 351، ملکه اسلام، ص 82.