تکایا محلی برای اجرای تعزیه

تکایا محلی برای اجرای تعزیه

محلی که برای عزاداری سید الشهداء (ع) ، بویژه در ایام عاشورا ساخته و برپا می شود . این گونه اماکن ، علاوه بر آنکه حرمت و قداست خاص خود را دارد ، احکام مخصوص مساجد را ندارد ، بنابراین محدودیت حضور در آن مثل مسجد نیست . « تکیه ، یا تکیه گاه ، بعد از مسجد در حقیقت پایگاه معنوی مسلمانان خصوصا شیعیان به حساب می آید . جایی که مردم با تعزیه خوانی و سوگواری سالار شهیدان و یاران باوفایش به او متوسل و متکی می شوند … تکیه با تعزیه و عزاداری عجین گشته و این دو را هرگز نتوان از یکدیگر جدا کرد . به نظر می رسد تعزیه پس از حادثه کربلا برای نشان دادن وقایع خونبار عاشورا به سبک سوزناک ابداع شده باشد و با تقلید از نمایشهای قدیمی که تا عهد پیشدادیان می رسد ، ارتباط پیدا می کند . » (281)

در نقل فوق ، روی تکیه گاه بودن تکیه برای عزاداران حسینی تکیه شده است . این دقت را دیگران نیز داشته اند و در پیشینه تاریخی آن به این جنبه عنایت کرده اند . از جمله به این نقل توجه کنید : « جایی که مأمن و پناهگاه و تکیه گاه فقیران و مسافران بوده و رایگان در آنجا اقامت موقت داشته اند . محافظان و نگهبانان آن ( تکیه داران) از جوانمردان بودند و آداب و رسومی خاص داشتند که در « فتوت نامه » ها آمده است . جز این مفهوم ،تکایا محلی برای اجرای تعزیه برای سالار شهیدان بوده که در وسط تکیه ، روی سکویی برآمده از زمین ، تعزیه خوانان موجب تحریک احساسات جماعت عزادار می شدند

رفته رفته تکیه به محلی برای عزاداری تبدیل شد . از زمان ناصرالدین شاه به بعد ، تکیه های بطور رسمی محل اجرای نمایشهای مذهبی شد … در بیشتر تکیه ها به اقتضای فصل چادرهایی بزرگ بر می افراشتند که در واقع سقف این گونه تکیه ها به شمار می رفت . پارچه هایی سیاه که اشعاری در سوگ خاندان امام حسین (ع) بر آن نقش بسته است و علامت و شکل مخصوص تکیه نیز در جایی از آن قرار می گرفت . هر تکیه ، علامتی ویژه و عَلمی ممتاز از بقیه تکیه ها برای خود داشت . بیشتر تکیه ها بر گذرگاهها و راههای رفت و آمد مردم ساخته می شدند و دو مدخل داشتند که قافله ها و شبیه گردانان و دسته های عزاداری از آن عبور می کردند … در هر تکیه به یادبود تشنگی شهیدان کربلا سقا خانه ای بنا می شد . بعدها در کنار تکیه ها ، محلهایی به نام حسینیه و زینبیه بنا شد و یا تکایا به نام « حسینیه » تغییر نام یافتند . » (282) گاهی به همت اهل یک شهر ، در شهرهای زیارتی از قبیل « مشهد » ، « کربلا » ، « نجف » ، و … حسینیه هایی ساخته می شود که اغلب مورد استفاده زوار آن شهر قرار می گیرد .

به نظر برخی ، پدید آمدن « تکیه » ، در مقابل مراکز دینی وابسته به خلافتهای غیر شیعی بوده تا پایگاهی برای هواداران نهضت حسینی و دور از سلطه حکام باشد : « تکیه و حسینیه ، مرکز تشکیلات ضد حکومتی ایجاد می کرد … شیعه ، تکیه و حسینیه می سازد تا به جنگجویانش پناهگاهی ببخشد … به خُمس و حسینیه رو می کند ، تا به مبارزه همه جانبه اش از علی (ع) تاکنون امکان و قدرت بخشد . چنین است که ساختن « حسینیه » ، ضربه ای است بر پیکر حکومت … » (283)
281 - تاریخ تکایا و عزاداری قم ، ص 69 .282 - مجله « کیهان فرهنگی » ، سال 10 شماره 3 ، ص 29 و 30 .283 - یاد و یادآوران ، دکتر علی شریعتی       ( چاپ حسینیه ارشاد ) ص 39 و 40 .