اهمیت اوقات فراغت در تعلیم و تربیت

در نظام آموزش و پرورش ، امور تربیتی با ایجاد واحدهای مختلف نظیر ، واحدهای فرهنگی – هنری ، ورزشی ، اردوئی، کتابخانه و … از طریق مربیان پرورشی در سطح مدارس و دانش آموزان را در سطح گسترده ای زیر پوشش قرار میدهد.

همچنین وزارت آموزش و پرورش ، فضای آزاد و سالمی را متناسب با شخصیت ، ذوق، علاقه و استعداد دانش آموزان در فضایی خارج از مدرسه ، به نام کانون پرورشی ایجاد نموده است.

کانونهای پرورشی ، برای اینکه اوقات فراغت دانش آموزان ، بیهوده سپری نشود و ذوق و استعداد آینده سازان به هدر نرود ،کلاسهای متنوعی را نظیر ؛ کلاس قرآن ،خط ،نقاشی ،تئاتر ،سینما ،عکاسی ،ورزش ، هنرهای دستی ، تشکیل انجمن های ادبی مثل: شعر و قصه و مقاله نویسی و روزنامه نگاری و کلاسهای فنی و الکترونیک ونظایر اینها دایر نموده است .

دانش آموزان مقاطع مختلف تحصیلی ، برای سپری کردن اوقات فراغت خود، در یک یا چند رشته شرکت کنند و زیر نظر مربیان مربوطه تعلیم ببینند تا اینکه این استعدادها به طرز صحیح بارور گردند.

کانون های پرورشی یکی از ایده آل های جامعه ی ماست که به واقعیت تبدیل میشود و از جهات مختلف میتواند مفید و ارزنده باشد.

Ø    کانونهای پرورشی در تربیت دانش آموزان بسیار موثر است.

Ø    روابط اجتماعی آنان را انتظام می بخشد.

Ø    ذوق و استعدادها را در زمینه ی مورد علاقه ی آنها شکوفا و بارور میسازد.

Ø    مطالبی را که در کلاس درس آموزش دیده است ، میتواند با یاری مربیان مربوطه ، جلوگیری به عمل آورد .

Ø    در رشد جسمی و فکری دانش آموزان تاثیر بسزایی دارد که در نهایت از هر جهت به نفع جامعه میباشد.

بنابراین نهاد آموزش و پرورش ، از طریق دو کانال ، با بهره گیری از اوقات فراغت ، در پرورش و شکوفا کردن استعدادهای نسل آینده ، نقش مفید و سازنده ای را ایفا میکند.

 اوقات فراغت دانش آموزان بستگی به وضعیت درسی آنها دارد ، از این جهت لازم است ابتدا وضعیت کلاس درس و تکالیف تعیین شده ی دانش آموزان مورد بررسی قرار گیرد  تا مشخص شود ، چه مقدار از وقت روزانه را میتواند آزادانه به فعالیت مورد علاقه خود بپردازد.

اشاره به اینکه ، این بررسی بیشتر شامل مقطع دبیرستان میباشد. گرچه مقطع ابتدایی نیز وضعیتی مشابه دارند. یعنی فعالیت درسی تمام وقت دانش آموز را پر میکند و دیگر وقتی برای فعالیت دیگر پیدا نمیکند.

و دانش آموز نمیتواند غیر از درس به مطالعه و تحقیق بپردازد.  سنین نوجوانی و جوانی هم ذوق و استعداد آنان را در زمینه های گوناگون بارور میسازد و هم در رشد جسمی و فکری و تکمیل شخصیت آنان فوق العاده تاثیر گذار است. ولی دانش آموزان به غیر از درس ، نمیتوانند به فعالیتهای غیر درسی بپردازند.بنابراین ، توجه به این نکته از حساسیت ویژه ای برخوردار است که باید تصمیمی اتخاذ گردد که کتابهای درسی و ساعات کلاس درس بگونه ای برنامه ریزی و تنظیم شود که از یک جهت وقت کافی برای یادگیری دروس وجود داشته باشد و از جهت دیگر ، مقداری وقت فراغت پیش بینی شود که دانش آموز از این فرصت (اوقات فراغت) در زمینه ای که مورد علاقه اش میباشد بهرمند گردد و خلاقیت و ابتکاری از خود نشان بدهد.(1)

حکمت و فرازنگی محصول فرصت فراغ است و ابتکار و نوآوری، در اوقات فراغت و فضاهای باز فکری فرصت بروز و ظهور می یابد. عنصر اوقات فراغت آنچنان در پیشرفت فردی و اجتماعی مؤثر است که می گویند برای اینکه بدانید یک جامعه و ملت چگونه مردمانی هستند و میزان استعداد آنها چقدر است، به اوقات فراغت آنها توّجه کنید و ببینید چگونه می گذرد.

وضعیت اجتماع با اوقات فراغت آن به گونه ای گره خورده که بهترین راه شناخت سلامت روانی، تکامل شخصیّتی و پیشرفت علمی یک جامعه به محتوای فعالیتهای اوقات فراغت آن جامعه وابسته است و حتی برخی آنرا تنها راه شناخت یک جامعه ایده آل و یک فرد برجسته دانسته.

ملتی که همیشه سر در لاک فعالیتهای پیش پا افتاده دارد و لحظه ای فرصت اندیشیدن ندارد و یا فرصت فراغ خود را با فعالیتهای بیهوده و بی ثمر و سرگرم شدن به ساخته های فکری دیگران پر می سازد و گاه دست به اعمال مخرّب می زند، سرچشمه ی  هر نبوغ  و ابداعی را در نهاد خود خشک می نماید و اندک اندک به انحطاط فکری و رفتاری می رود .

از جانب دیگر متخصصان روان شناسی پژوهشی، آموزش و پرورش غیر مستقیم را مؤثرترین روش یادیگری می دانند و به بهره گیری از این روش تأکید دارند. از جمله مصادیق بارز آموزش و پرورش غیر مستقیم که تمام شرایط یک تعلیم و تربیت ایده ال در آن رعایت شده است، همان بهره برداری مطلوب از اوقات فراغت با رعایت اصول آموزشی خاص خود است. به این معنا که اگر برنامه اوقات فراغت به صورت پیشرفته و مطلوب تنظیم گردد، چون با علاقه و اراده اختیار فرد تنظیم و یا انتخاب شده است و آزادی وی را محدود نمی سازد، یک  فعالیت لذت بخش آموزشی و پرورشی است و سطح کارآمدی بالایی دارد که به مراتب از یک برنامه ی دیکته شده، خسته کننده به موفقیت  نزدیکتر است، لذا به عقیده کارشناسان تعلیم و تربیت و روان شناسان، اوقات فراغت را مناسبترین فرصت برای آموزش مفید شناخته اند و زمینه مناسب برای پرورش روحیه ی مسئولیت پذیری، قانونمندی، اصلاح روابط اجتماعی و روش صحیح ابراز احساسات، و پرورش نیروهای ذهنی، قوه خیال و.. می باشد.

امام سجاد (عليه السلام) فرمود:  ارزُقْنِي صِحَّةً في عِبادَةٍ ، و فَراغا في زَهادَةٍ .

 تندرستى و صحّتى كه با عبادت گذرد و فراغتى كه با پاكدامنى همراه باشد، روزيم فرما. (صحيفة سجّاديّة/دعاء۲۰)

درنتیجه، دین اسلام،  دینی می باشد که به تمامی وجوه زندگی انسان توجه دارد و همین امر سبب گشته که آیه و احادیث متفاوتی در مورد هر یک از این وجوه زندگی انسان وجود داشته باشد. از مواردی که دین اسلام به عنوان مکمل زندگی انسان به آن توجه خاص دارد، بحث اوقات فراغت می باشد که در این زمینه نیز احادیث و آیه های زیادی وجود دارد. بنابراین ، به اوقات فراغت و نحوه گذران آن در دین مبین اسلام  توجه زیادی شده است ، به خصوص برای گروه جوانان دستورات اکیدی صادر شده است. بدیهی است همان اندازه که انسان، به رعایت الگوهای دینی تعهد دارد، در برابر توجه به اوقات فراغت نیز مسئول است. پس، هر مسلمانی وظیفه دارد، اهمیت این مقوله را از یاد نبرد از ظرفیتهای سازمانی به بهترین شکل بهره برداری کند.

بنابراین اسلام ، به جهت گیری عملی انسان توجه دارد و وی را مکلف می کند تا نسبت به گذراندن اوقات فراغتش احساس مسئولیت کند و تفریح را یکی از نیازهای طبیعی و ضروری بشر می شمارد و اهمیت آنرا برابر دیگر نیازهای زیستی-اجتماعی انسان می داند.[2]

منبع:

1:اوقات فراغت/ جعفرعلیپور

2:جایگاه اوقات فراغت در اسلام ،جعفر کریمی، مهدی جمالی نژاد