اسلام، دین جامع

شهید بهشتی با توجه به انسان ساز بودن تعالیم قرآنی آن را پاسخگوی تمامی نیازهای بشر می داند و از آن با تعبیر نظام جامع نام می برد. «میزان، معنویت در انسان است. این تکیه اصلی اسلام است. اسلام می خواهد نظام اقتصادی و نظام اجتماعی نظامی باشد که ریشه های گناه را بخشکاند. این عامل از اول، روش اسلام است». داشتن برنامه جامع این امکان را ایجاد می کند که زمینه های لغزش و کجروی به کمترین مقدار برسد. وجود جامعیت تنها در آیین مقدس اسلام مصداق دارد، زیرا با تکیه بر وحی و داشتن برنامه ای همه جانبه برای سازندگی انسان اقدام نموده است.

انسان سازی، جامعه سازی و جامعیت در کنار یکدیگر معنا می شوند. به این معنا که همه نیازهای فردی و اجتماعی با توجه به ابعاد وجودی انسان در شریعت اسلامی مورد توجه واقع شده است. داشتن برنامه جامع با توجه به نیازهای طبیعی بشر حق اوست و تنها آیینی که از این حقانیت برخوردار است، اسلام می باشد. بر این اساس شهید بهشتی بهترین معنی برای اسلام را با توجه به این جامعیت، آیین دعوت کننده به حق می داند. یعنی حقانیت یک مکتب در جامعیت آن مکتب در پاسخگویی به نیازهای بشر است؛ و اسلام توانسته است به نیازهای گوناگونان بشر از جمله: رفاه، سلامتی، خوشبختی، آزادی، عدل، صفا، دوستی، معنویت، کمال و کمال یابی  پاسخ مناسب دهد. آنچه در سیره عملی ائمه (عليهم السلام) مشاهده می شود گواه این مطلب است.

بر این اساس، شهید بهشتی دو ویژگی مهم و اساسی را در تأیید پویایی اسلام ذکر می کند که به تفصیل در بحث اجتهاد و متغيرات و یا عنوان اصلی این کتاب به آن پرداخته می شود. ایشان برنامه جامعی را که از سوی آفریدگار انسان نازل شده است، جامع «تنزيلا للعالمین و کافه للناس» معرفی می کند.  یعنی این برنامه اولا نزول یافته و از عالم غیر مادی بر بشر نازل شده است، ثانیا برای همگان است و همه انسانها مخاطب اصلی آن هستند، ثالثا در محتوا و قوانینی که ارائه می دهد برای مردم کفایت می کند و کامل ترین برنامه است. به نحوی که به کلیه واکنش های روحی، قلبی، معنوی و مادی بشر توجه کرده و پاسخ لازم را داده است.  در طول تاریخ رنگ کهنگی و غبار بر آن نمی نشیند و در هر زمانی برای هدایت بشر کافی و کامل است. به این ترتیب انسان سازی و جامعیت اسلام وجهی دیگر از جاودانگی و خاتمیت آن را رقم می زنند.

منبع اسلام و مقتضیات زمان از دیدگاه شهید آیت الله دکتر سیدمحمد حسینی بهشتی/ صدیقه قاسمی؛ باهمکاری بنیاد نشر آثار و اندیشه های شهید دکتر بهشتی.