فعالیت‌های سرّی امام حسن عسکری‌علیه السلام‌

امام حسن عسکری‌علیه السلام با وجود تمامی محدودیت‌ها و کنترل‌هایی که از طرف دستگاه خلافت اعمال می‌شد، یک سلسله فعالیت‌های سرّی سیاسی را رهبری می‌کردند که با گزینش شیوه‌های ظریف، این فعالیت‌ها از چشم بیدار و مراقب جاسوسان دربار پنهان می‌ماند، مانند: عثمان بن سعید عَمری از نزدیک‌ترین و صمیمی‌ترین یاران امام حسن عسکری‌علیه السلام بودند که در لباس روغن‌فروشی فعالیت و شیعیان و پیروان امام‌علیه السلام را هدایت می‌کرد و اموال و وجوهی را که شیعیان می‌خواستند به امام‌علیه السلام تحویل بدهند، از آن‌ها می‌گرفت و آن اموال را در ظرف‌ها و مَشک‌های روغن قرار می‌داد و به حضور امام‌علیه السلام می‌رسانید.

نامه‌های جاسازی شده داخل چوب‌

داود بن اسود، خدمت‌گزار امام حسن عسکری‌علیه السلام بود که مأمور هیزم‌کشی و گرم کردن خانه ایشان بود. داود بن اسود می‌گوید: روزی امام‌علیه السلام مرا خواست و چوب مدور و بلندی را به من دادند و فرمودند: این چوب را بگیر و نزد عثمان بن سعید ببر و به او تحویل بده.
او می‌گوید: من چوب را از امام‌علیه السلام گرفتم و به راه افتادم، در بین راه به یک سقّا رسیدم که قاطر مسیر راه را بسته بود، آن سقّا از من خواست که من آن حیوان را کنار بزنم، من آن چوب (را که امام‌علیه السلام به من داده بود) بلند کردم و به قاطر زدم، با زدن ضربه، آن چوب شکست، وقتی به محل شکستگی روی چوب نگاه کردم، چشمم به نامه‌هایی افتاد که در داخل آن چوب جاسازی شده بود! به سرعت چوب را زیر بغل گرفتم و به خانه برگشتم و آن سقّا به من فحش و ناسزا گفت…
وقتی به درب خانه امام‌علیه السلام برگشتم، عیسی یکی از خدمت‌کارهای امام‌علیه السلام در کنار درب خانه به استقبالم آمد و گفت: امام‌علیه السلام می‌فرماید: تو چرا قاطر را زدی و چوب را شکستی؟ من جواب دادم: من نمی‌دانستم که در داخل چوب چیست؟!
امام‌علیه السلام فرمودند: چرا کاری می‌کنی که مجبور به عذرخواهی شوی؟ مبادا از این به بعد چنین کاری را انجام دهی، اگر شنیدی کسی هم به ما ناسزا می‌گوید، تو راه خودت را ادامه بده و با او مشاجره و بحث نکن، ما در بَد شهر و دیاری زندگی می‌کنیم، تو فقط کار خودت را انجام بده و بدان که گزارش کارهایت به ما می‌رسد.

آماده‌سازی شیعیان برای دوران غیبت‌
از آن‌جایی که غایب شدن امام و رهبر هر جمعیتی، یک حادثه غیر طبیعی و نامأنوس است، و باور کردن آن و نیز تحمل مشکلات ناشی از آن، برای نوع مردم دشوار می‌باشد، پیامبر اکرم و امامان معصوم‌علیهم السلام به تدریج مردم را با این موضوع (یعنی غیبت امام زمان عجّل اللَّه تعالی فرجه الشریف) آشنا می‌کردند و افکار را برای پذیرش آن آماده می‌کردند.
این تلاش در زمان امام هادی و امام حسن عسکری‌علیهما السلام جلوه بیشتری به خود می‌گرفت؛ چون که زمان تولّد و سپس غیبت امام زمان‌علیه السلام نزدیک می‌شد. امام هادی‌علیه السلام اقدامات و کارهای خود را نوعاً توسط نمایندگان انجام می‌داد و کمتر شخصاً با افراد تماس می‌گرفت، این قضیه در زمان امام حسن عسکری‌علیه السلام محسوس‌تر بود، چون ایشان از یک طرف با وجود تأکید بر تولّد حضرت مهدی‌علیه السلام، او را تنها به شیعیان خاصّ خودشان نشان می‌داد؛ و از طرف دیگر تماس شیعیان با امام حسن عسکری‌علیه السلام روز به روز محدودتر و کمتر می‌شد، به طوری که حتی در شهر سامرّا به مراجعات و مسائل شیعیان، از طریق نامه یا نمایندگان پاسخ می‌فرمودند.
بدین ترتیب آنان را برای تحمل اوضاع و شرایط و تکالیف عصر غیبت و ارتباط غیر مستقیم با امام دوازدهم‌علیه السلام آماده می‌کرد، و این درست همان روشی است که امام زمان عجّل اللَّه تعالی فرجه الشریف نیز در زمان غیبت صغری در پیش گرفتند و شیعیان را به تدریج برای دوران غیبت کبری آماده ساختند.
کوشش‌های علمی‌
گرچه امام حسن عسکری‌علیه السلام به حکم شرایط نامساعد و محدودیت بسیار شدیدی که حکومت عباسی برقرار کرده بود، موفق به گسترش دامنه‌دار دانش خود در سطح کل جامعه نشدند؛ اما در عین حال با همان فشار و خفقان، شاگردانی را تربیت کردند که هر کدام به سهم خود در نشر و گسترش معارف اسلامی و رفع شبهاتِ دشمنان نقش مؤثری داشتند.
شیخ طوسی‌رحمه الله تعداد شاگردان آن حضرت را متجاوز از صد نفر ثبت کرده که در میان آن‌ها چهره‌های روشن، شخصیت‌های برجسته و مردان وارسته‌ای مانند: احمد بن اسحاق اشعری قمی، ابوهاشم داود بن قاسم جعفری، عبداللَّه بن جعفر حمیری، ابوعمرو عثمان بن سعید عمری، علی بن جعفر و محمد بن حسن صفّار به چشم می‌خورند.
علاوه بر تربیت این شاگردان، گاهی چنان مشکلات و تنگناهایی برای مسلمانان پیش می‌آمد که جز امام حسن عسکری‌علیه السلام کسی از عهده حلّ آن‌ها برنمی‌آمد، امام در این‌گونه مواقع، در پرتو علم امامت با یک تدبیر فوق‌العاده، بُن‌بست را می‌شکستند و آن مشکل را حل می‌کردند.
تقویت و توجیه سیاسی رجال و عناصر مهم شیعه‌

از جالب‌ترین فعالیت‌های سیاسی امام حسن عسکری‌علیه السلام تقویت و توجیه سیاسی رجال مهم شیعه در برابر فشارها و سختی‌های مبارزات سیاسی، در جهت حمایت از آرمان‌های بلند تشیّع بود، از آن‌جا که شخصیت‌های بزرگ شیعه در فشار بیشتری بودند، امام حسن عسکری‌علیه السلام به تناسب مورد، هر یک از آنان را به نحوی دلگرم و راهنمایی می‌کرد و روحیه آنان را بالا می‌برد تا میزان تحمّل و صبر و آگاهی آنان را در برابر فشارها و تنگناها و فقر و تنگدستی بالا ببرند، و بتواند مسؤولیت بزرگ اجتماعی و سیاسی و وظایف دینی خود را به خوبی انجام دهند.
محمد بن حسن بن میمون می‌گوید: نامه‌ای به امام حسن عسکری‌علیه السلام نوشتم و از فقر و تنگدستی شکوه کردم؛ ولی بعداً پیش خودم گفتم: مگر امام صادق‌علیه السلام نفرموده‌اند: فقر با ما بهتر از توانگری با دیگران است و کشته شدن با ما بهتر از زنده ماندن با دشمنان ماست.
امام حسن عسکری‌علیه السلام در پاسخ او نوشتند: هرگاه گناهان دوستان ما زیاد شود، خداوند آن‌ها را به فقر گرفتار می‌کند و گاهی از بسیاری از گناهان آنان در می‌گذرد، همچنان‌که پیش خود گفته‌ای فقر با ما بهتر از توانگری با دیگران است، ما برای کسانی که به ما پناهنده شوند، پناه‌گاهیم و برای کسانی که از ما هدایت بجویند، نوریم، ما نگهدار کسانی هستیم که برای نجات از گمراهی به ما متوسل می‌شوند. هر کس ما را دوست بدارد، در رتبه بلند (تقرّب به خداوند متعال) با ماست و کسی که پیرو راه ما نباشد، به سوی آتش خواهد رفت.

منبع:

سیری در زندگانی امام حسن عسکری علیه‌السلام، محمدحسین زارعی