هشدارهای قرآنی درباره کفر

فَاَمَّا الَّذِینَ کَفَرُواْ فَاُعَذِّبُهُمْ عَذَابًا شَدِیدًا فِی الدُّنْیَا وَ الاخِرَهِ وَ مَا لَهُم مِّن نَّاصِرِینَ. (آل عمران: 56)کسانی که کفر ورزیدند، در دنیا و آخرت به سختی عذابشان میکنم و یاوری نخواهند داشت.

اصل کاربرد این واژه در گفتارهای قرآنی برای حقپوشی است و کافر به کسی گفته می شود که پوشاننده حق و حقیقت باشد. حال این حقیقت می تواند خودِ خداوند باشد؛ یعنی اگر کسی خداوند را که نخستین و آخرین حقیقت هستی است، با پرده انکار خویش بپوشاند و به او بیایمان و بیاعتقاد شود، چنین شخصی مصداق آشکار و نخست کافر است. همچنین این حقیقت میتواند هر آن چیزی باشد که با اندکی تأمل، حق بودنش آشکار میشود؛ مانند وجود قیامت، رسالت پیامبران، وجود دین و احکام الهی که شأن همه اینها آن است که بدان ها ایمان آورده شود و اگر کسی بدان ها ایمان نیاورد و آنها را منکر شود، به او کافر می گویند.کفرورزی در قرآن یکی از معانی سهگانه زیر به کار رفته است:

یک _ کفر به معنی انکار و بیاعتقادی، که در مقابل آن، ایمان و باور داشتن قرار می گیرد. این بیایمانی و انکار، درباره مفاهیم و حقایق گوناگونی به کار رفته است. از جمله بیاعتقادی به خدا، فرشتگان الهی، کتاب های آسمانی، فرستادگان الهی، روز جزا و دیدار خداوند که این حقایق، از سوی گروههای مختلفی ابراز و انکار شده است.

دو _ کفر به معنای ناسپاسی، که در برابر شکر قرار میگیرد. این معنا از کفر نیز در آیه های گوناگونی آمده است. از جمله آیه 152 سوره بقره که چنین می فرماید:وَ اشْکُرُواْ لِی وَ لاتَکْفُرُونِ.شکرانهام را به جای آرید و با من ناسپاسی نکنید.یا آیه 7 سوره ابراهیم که می فرماید:لَئِنْ شَکَرْتُمْ لأَزِیدَنَّکُمْ وَ لَئِنْ کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِی لَشَدِیدٌ.اگر واقعاً سپاس گزاری کنید، [نعمت] شما را افزون خواهم کرد و اگر ناسپاسی کنید، به یقین عذاب من دشوار خواهد بود.در این دو آیه، به خوبی مشخص است که کفر در برابر شکر قرار دارد و به مفهوم ناسپاسی به کار رفته است.

سه _ کفر به معنای سرکشی و نافرمانی در برابر دستورهای الهی. این معنا، گستره بسیار وسیعی دارد که نمونه های فراوانی را در قرآن دربرمیگیرد. خداوند، بسیاری از نافرمانیها را در کتاب خویش کفر نامیده است. از جمله در سوره آل عمران پس از آنکه فرمان حج میدهد و حج خانه خویش را بر توانمندان واجب می شمارد، در ادامه می فرماید:وَمَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللهَ غَنِیٌّ عَنِ الْعَالَمِینَ. (آل عمران: 97)و هر که کفر ورزد، یقیناً خداوند از جهانیان بی نیاز است.همچنین در سوره آل عمران می خوانیم:قُلْ أَطِیعُواْ اللّهَ وَ الرَّسُولَ فَإِنْ تَوَلَّوْاْ فَإِنَّ اللّهَ لاَیُحِبُّ الْکَافِرِینَ. (آل عمران: 32)بگو: از خدا و فرستاده او اطاعت کنید و اگر سرپیچی کنید، خداوند کافران را دوست ندارد.از تعبیر پایانی این آیه نیز می فهمیم، سرپیچی از فرمان خدا و رسول، در فرهنگ قرآن نوعی کفر به شمار می آید.

نکته دیگر درباره کفر، آن است که هر کس با توجه به اندازه سرپیچیاش در برابر خدا، کافر است. ازاینرو، نافرمانی ها در افراد گوناگون، با توجه به موقعیت و شرایطشان متفاوت است. زن، در برابر یک حکم می ایستد، مرد در برابر یک حکم، جوان در برابر یک حکم، پیرمرد در برابر یک حکم و اینگونه نیست که همه به همه دین کافر باشند،بلکه هر کس به اندازه ای که به دستورهای الهی بیتوجهی میکند، به همان اندازه کفر ورزیده است.

اما هشدارهای الهی درباره کفر فراوان است و خداوند در بسیاری از آیه های قرآن درباره کفرورزی و فرجام آن هشدار داده است. مهمترین آنها، همان آیه ای بود که ابتدای بحث مطرح شد. در این آیه نیز می بینیم که کافران افزون بر عذاب های اخروی، به عذاب های دنیایی نیز دچار می شوند. از جمله عذاب های دنیویشان، این است که در حیرت، دلتنگی و رنج به سر می برند؛ زیرا انسان ضعیف است و تکیهگاهی میخواهد و اگر تکیهگاهی همچون خدا نداشته باشد، در گرفتاری ها، رنج ها و هجوم اندیشه ها، هیچ پناهگاهی ندارد که او را آرامش دهد. 

انسانی ممکن است از امکانات مادی فراوان برخوردار باشد، ولی نمی تواند آسوده زندگی کند و به تعبیر قرآن کریم زندگی تنگی خواهد داشت.وَ مَنْ اَعْرَضَ عَنْ ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَهً ضَنْکًا… . (طه: 124)هر کس از یاد من رویگردان شود، زندگی (سخت و) تنگی خواهد داشت.

از این نکته نتیجه میگیریم که هر کس به هر اندازه به خدا و تقدیر او بی ایمان تر و کافرتر است، به همان اندازه حیرت، دل تنگی و درد و رنجش زیادتر است و این، ملاک بسیار خوبی برای تشخیص ایمان از کفر است.

منبع هشدارها و تحذیرهای قرآنی/ حمیدرضا حبیب اللهی