خشم و غضب

نیروی غضب که خداوند سبحانه و تعالی در وجود انسان نهاده است، فواید بسیاری دارد؛ به شرط آنکه در اختیار و به فرمان عقل باشد و به جا به کار رود؛ و گرنه، شعله های آن، همۀ هستی شخص غضبناک را می سوزاند و خاکستر می کند.

در بحث خشم، آنچه مهم است «مهار غضب» است تا از اختیار بیرون نرود و حریم ها را نشکند و پشیمانی به بار نیاورد. در روایات، از خویشتن داری به هنگام غضب، سخن گفته شده و تعبیر «کظم غیظ» و «فروبردن خشم» بسیار به چشم می خورد. قرآن کریم نیز از فروخورندگان خشم، ستایش کرده است: «والکاظمین الغیظ»آل عمران، 134.

حضرت رسول صلی الله علیه واله  وسلم فرموده اند: «جرعۀ خشمی که به خاطر خدا فرو برده شود، نزد خداوند برترین جرعه است.» همچنین، از امام باقر علیه السلام نیز روایت است: «هرکس خشمی را فرو ببرد، درحالی که می تواند آن را اِعمال کند، در روز قیامت خداوند دل او را لبریز از ایمنی و ایمان می سازد.»

پس توجه به آثار اخروی و محبوبیتِ فروبردن خشم نزد خدا سبحانه و تعالی، یکی از راه های مهار این شعلۀ سرکش است.راه دیگر، کمک خواستن از خداوند سبحانه و تعالی است: گفتن «اعوذ بالله مِنَ الشیطان الرجیم» و استعاذه به خدای متعال سبحانه و تعالی راه فوران این شعلۀ شیطانی را مسدود می سازد.

تغییر حالت و وضعیت، از راه حل های پیشنهادی دیگری است که در احادیث آمده است؛ یعنی کسی که خشمگین شده، اگر ایستاده است، بنشیند و اگر نشسته است، برخیزد و خود را به زمین بچسباند، سکوت کند، آن مجلس را تَرک کند، موقعیت خود را عوض کند، به آثار سوء غضب و پشیمانی های بعدی اِعمال خشم توجه داشته باشد و به یاد قدرت خدا سبحانه و تعالی باشد که او هم قهار و مقتدر است و با این عنایت، با حلم ورزی، آن طوفان را فرو بنشاند. حضرت رسول صلی الله علیه واله به امیرمؤمنان  علیه السلام فرمودند: «یا علی، لا تغضِبْ، فاذا غَضَبْتَ فَاقْعُدْ و تَفَکرْ فی قُدرةِ الربِ عَلَی الْعِبادِ وَ حِلْمِه عَنْهُم…» (= ای علی، خشمگین نشو. هرگاه هم غضبناک شدی، پس بنشین و در این بیندیش که خداوند سبحانه وتعالی بر بندگان قدرت دارد؛ ولی به آنان حِلم می ورزد… .) در حدیثی هم امام باقر علیه السلام فرموده اند: «هر شخصی که خشمگین شود، درحالی که ایستاده است، پس بنشیند که در این صورت، پلیدی و رذیلۀ شیطانی از او دور می شود و اگر نشسته است، برخیزد.»

توجه به سیرۀ اولیای دین نیز راهی برای تسلط یافتن بر خویش است: رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم دیرتر از همه عصبانی شده و زودتر از همه راضی می شدند و عفو می کردند. امام کاظم علیه السلام را نیز به سبب این صفت شایسته، یعنی حلم ورزی و عفو و پرهیز از برخوردهای انتقام جویانه و از روی خشم و غضب، «کاظم» لقب داده اند. داستان امام علی علیه السلام نیز در جنگ خندق که در پی جسارت عَمرِوبن عبدود، از روی سینۀ او برخاستند و چند قدم راه رفتند تا خشمشان فرو نشیند و آنگاه برای خدا سبحانه و تعالی سر از پیکر آن قهرمان کفر جدا کردند، الگوی دیگری برای مهار غضب است.

منبع راه های درمان رذایل اخلاقی / جواد محدثی.