اهمیت دهه اول ذی الحجة و اعمال آن

اهمیت دهه اول ذی الحجة و اعمال آن
فضیلت ماه ذی الحجة

عارف واصل مرحوم آقا میرزا جواد ملکی تبریزی در بیان رفیعی درباره اهمیت و فضیلت ماه ذی الحجة الحرام، این نکته را متذکر شدهاند که فضایل بعضی از روزهای این ماه حتی از ایام ماه مبارک رمضان بیشتر است مانند روز عید غدیر؛ اما از سویی درباره ماه رمضان روایت داریم که «روزهاى آن بهترین روزها و ساعتهاى آن بهترین ساعات است»، لذا برای جمعبندی بین این دو مطلب، چند وجه را ذکر کردهاند. آیت الحق آقا میرزا جواد ملکی تبریزی در المراقبات میفرماید: (1)

از كارهاى مهم اهل مراقبت شناخت شرافت و فضل این منزل شریف و شناخت زمانهاى مذكور و شناخت فواید آن است. گرچه درباره ماه رمضان وارد شده كه بهترین ماههاست و روزهاى آن بهترین روزها و ساعتهاى آن بهترین ساعات است. ولى درباره بعضى از روزهاى این ماه فضایلى بیش از ماه رمضان وارد شده است. جمع بین اینها این است كه بگوییم : ماه رمضان برتر از سایر ماههاست بالذات و روز غدیر از این جهت فضیلت دارد كه امر ولایت، كامل نمودن دین و تمام كردن نعمتها در این روز اتفاق افتاده، یا بگوییم روایات ماه رمضان با روایات غدیر تخصیص مى خورد. یا بگوییم : هر كدام از آنها از یك جهت برتر هستند نه از تمام جهات. خلاصه این ماه بسیار مهم بوده و مراقبین در این منزل توفقگاههایى دارند كه به حكم بندگى و بهجا آوردن حق مراقبت واجب است كه با غفلت وارد آن نشده و بدین ترتیب احترام آن را حفظ كنند.

نکته دیگری که این استاد بزرگ اخلاق و سلوک متذکر میشود این است که باید با آمادگی قبلی وارد این ماه شد زیرا ما در این ماه بر محضر مهذّبان و پاکانی وارد میشویم که در اوج بندگی و اخلاص هستند و لازم است با لباس مناسب چنین مجلسی در آن حاضر باشیم که آنان از همنشینى با او كراهت نداشته باشند. و اگر نتوانستیم خود را شبیه ایشان کنیم با توسل به کَرَم خودشان، بخواهیم که ما را به خدمت خود بپذیرند، که خداوند متعال در قرآنش فرموده: قُلْ إِن كُنتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونىِ یُحْبِبْكُمُ اللَّهُ وَ یَغْفِرْ لَكمُ‏ْ ذُنُوبَكمُ‏ْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَّحِیم (2)

لذا اگر این بزرگواران كسى را به خود نزدیك نمایند، خداوند نیز او را به خود نزدیك نموده و اگر كسى را گرامى بدارند، خداوند نیز او را گرامى خواهد داشت.

بیان آقا میرزا جواد ملکی چنین است:

بلكه واجب است قبل از آمدن این ماه مواظب آن بوده و از قبل براى آن آمادگى پیدا كنند. زیرا این ماه محضر نیكان و پاكان و اهل قدس و انوار است. براى كسى كه مى خواهد در محضر این بزرگان و بزرگواران، حاضر شود سزاوار است مانند آنان لباس پوشیده و به شكل آنان در آید تا آنان از همنشینى با او كراهت نداشته باشند. آنان داراى نفسها و قلبهاى مهذب و پاك، و اخلاق نیكو و اعمال صالح بوده و عالمان بردبار، نیكوكارانى با تقوا، عارفانى حكیم، نگهبانانى پارسا، عبادت كنندگان شب و روزه داران روز، ذكر گویندگان متوكل، مسلمانانى راضى، تسبیح كنندگان ثناگوى، «لا اله الا الله» گویانى «تكبیر» گوى و یكتاپرستى راستگو و مخلص مىباشند.

اگر از آنان هستى كه گوارایت باد و خوشا به حالت و اگر نیستى بكوش كه مانند آنان شده و خصوصیات آنها را پیدا كنى. و اگر نتوانستى و براى این كه تو را براى خدمت بپذیرند، به كرم آنان متوسل شده و با خجالت و معذرتخواهى خود را به جاى خدمتكاران و بندگان آنان قرار ده. ولى در عین حال تا آنجا كه مىتوانى خود را شبیه به آنان نموده و آمادگى لازم و رغبت حضور در این محضرهاى بزرگ و ایستگاههاى ممتاز را با بذل زندگى و جانت پیدا كن. زیرا اینان اهل كرم و بخشش بوده و كسى كه با آنها معامله كند زیان ندیده، كسى كه از آنان پیروى كند هلاك نمى شود، كسى كه خود را میان آنان قرار دهد رستگار گردیده و كسى كه با آنان همنشینى كند عزیز خواهد شد. خداى متعال آنان را با بزرگوارى خود تربیت و نه تنها بر پیروان آنها سخت نمىگیرد بلكه آنان را دوست دارد و در كتاب خود فرموده است: «بگو اگر خدا را دوست دارید از من تبعیت كنید تا خدا شما را دوست بدارد». اگر كسى را به خود نزدیك نمایند، خداوند نیز او را به خود نزدیك نموده و اگر كسى را گرامى بدارند، خداوند نیز او را گرامى خواهد داشت.

دهه اول ذی الحجة

قرآن کریم میفرماید: لِیَشْهَدُواْ مَنَافِعَ لَهُمْ وَ یَذْكُرُواْ اسْمَ اللَّهِ فىِ أَیَّامٍ مَّعْلُومَتٍ (3) درباره این که منظور از «أیّام معلومات» در آیه شریف چیست، دو نظریه مشهور میان مفسران هست: یکی این که مقصود دهه اول ذیالحجة میباشد و نظر دیگر این که مقصود، ایّام تشریق -یعنی عید قربان و سه روز بعد از آن- است. (4)

صاحب المراقبات، میگوید: یكى از این توقفگاهها، ده روز اول آن است و منظور از ایام معلومات در این آیه: «تا خدا را در روزهاى معین یاد كنند.» نیز همین است.

اما درباره فرمانی که این آیه کریمه به «ذکر» خداوند داده است، به بیانی مختصر و عالی درباره ذکر کامل میپردازد که اولا ذکر با غفلت و با آلودگی دل به معصیت و… سازگاری ندارد و ثانیا هر یک از عقل، روح، دل و بدن ذکر مخصوصی دارند و…

ایشان میفرمایند:

«یاد» و «غفلت» با هم سازگارى ندارند. پس بپرهیز از این كه در این ماه دل خود را به نجاست آلوده نمایى، بهخصوص با نافرمانى. ذكر كامل كه در آیه بالا آمده این است كه با عقل، روح، دل و بدن در ذكر خدا باشى، زیرا هر كدام از آنها ذكر مخصوصى دارند. این فرصت را غنیمت شمار كه خداوند به تو اجازه ذكر خود را داده است. در عقل خود این را از نعمتهاى بزرگى بدان كه عمرت براى اداى شكر آن كافى نبوده، روحت را در مقام حضور حاضر كن كه گویا حاضر در نشستگاه صدق نزد پادشاه مقتدر مى باشد. با دل خود به بندگى او و شكر نعمتهاى بى منتهاى او روى آور، و با تمام اعضاى بدنت مشغول انجام عبادات و طاعات شو. اگر خدا را اینگونه ذكر كردى، مژده بده كه چنین ذكرى، علامت این است كه خداوند تو را در تمام وجودت و با تمام وجودت ذكر نموده و براى بار دوم بهخاطر پاداش چنین ذكرى، تو را در تمام این موارد ذكر خواهد نمود. زیرا خداى متعال ذاكرین را دوباره ذكر مى نماید.

اعمال این دهه

به اختصار، اشارهای به برخی اعمال این دهه میکنیم، آقا میرزا جواد ملکی تبریزی در ذیل برخی آنها نکاتی دارند، که برای جلوگیری از اطاله کلام، ذکر نمیکنیم.

1. نماز شبهاى دهه اول

در هر شب از آن بین نماز مغرب و عِشاء، این دو ركعت نماز را به جا آور؛ تا در ثواب با حاجیها شریك شوى،گرچه حج نكرده باشى.

در هر ركعت آن سوره «فاتحه الكتاب» و «اخلاص» و پس از آن، این آیه را بخوان: وَ وَاعَدْنَا مُوسىَ‏ ثَلَاثِینَ لَیْلَةً وَ أَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً وَ قَالَ مُوسىَ‏ لِأَخِیهِ هَرُونَ اخْلُفْنىِ فىِ قَوْمِى وَ أَصْلِحْ وَ لَا تَتَّبِعْ سَبِیلَ الْمُفْسِدِین (5)

2. روزه روز اول ذى حجه

3. خواندن نماز فاطمه زهرا علیها السلام، در روز اول ذى حجه

4. روزه گرفتن در 9 روز اول ذى حجه

5. در این ده روز بعد از نماز صبح و مغرب، دعایى را كه اول آن «اللهم ان هذه الایام التى فضلتها على غیرها…» است، بخواند.

6. صاحب «المراقبات» میگوید: از مهمترین اعمال این ماه، عمل به روایت زیر است:

شیخ مفید از امام ابو جعفر (علیه السلام) نقل كرده اند كه فرمودند: خداوند توسط جبرئیل پنج هدیه در ده روز اول این ماه براى عیس بن مریم (علیها السلام) فرستاده و فرموده: عیسى! با این پنج دعا، دعا كن زیرا در روزهاى ده گانه یعنى ده روز ذى حجه عبادتى محبوبتر از آن نزد خداوند نیست.

اول: اشهد اءن لا اله الا الله وحده لا شریك له، له الملك و له الحمد بیده الخیر و هو على كل شىء قدیر.

دوم: اشهد ان لا اله الا الله وحده لا شریك له، اءحدا صمدا لم یتخذ صاحبة و لا ولدا.

سوم: اشهد ان لا اله الا الله وحده لا شریك له، احدا صمدا لم یلد و لم یولد و لم یكن له كفوا احدا.

چهارم: اشهد ان لا اله الا الله وحده لا شریك له، له الملك و له الحمد یحیى و یمیت و هو حى لا یموت بیده الخیر و هو على كل شیء قدیر.

پنجم: حسبى الله و كفى سمع الله لمن دعا لیس وراء الله منتهى أشهد لله بما دعا و أنه برىء ممن تبرء و ان لله الاخره و الاولى.

حواریون از عیسى (علیه السلام ) پرسیدند: اى روح الله كسى كه این كلمات را بگوید چه پاداشى دارد؟ فرمود: كسى كه صد بار، اولى را بگوید زمینیان عملى بهتر از عمل او در آن روز ندارند و در روز قیامت خوبیهاى او از همه بندگان بیشتر خواهد بود و كسى كه دومى را صد بار بگوید گویا تورات و انجیل را دوازده بار خوانده و پاداش آن را بدست آورده باشد. عیسى (علیه السلام ) پرسید: اى جبرییل ثواب آن چیست؟ گفت: هیچ فرشته اى در آسمانهاى هفتگانه قدرت حمل یك حرف از تورات و انجیل را ندارد مگر این كه من و اسرافیل برانگیخته شویم زیرا او اولین بنده اى است كه لا حول و لا قوه الا بالله گفت. و كسى كه صد بار، سومى را بگوید، خداوند بخاطر آن براى او ده هزار نیكى نوشته، ده هزار گناه او را پاك كرده، ده هزار درجه او را بالاتر برده و هفتاد هزار فرشته را كه دستهاى خود را بلند كرده و بر كسى كه آن را گفته است صلوات مى فرستند، فرود مى آورد. عیسى گفت: جبرییل! ملائكه جز بر پیامبران بر كسى دیگر صلوات مى فرستند؟ جبرییل گفت: كسى كه به آنچه از سوى خدا توسط پیامبران آمده است ایمان آورده و تعبیر نكند، پاداش پیامبران به او داده مى شود. و كسى كه صدبار، چهارمى را بگوید فرشته اى كه با خدا ارتباط دارد او را مى یابد آنگاه خداوند به گوینده آن با نگاه رحمت مى نگرد و كسى كه خدا با نگاه رحمت به او بنگرد، بدبخت نخواهد شد. عیسى گفت: جبرئیل! ثواب پنجمى چیست؟ او گفت: این دعاى من است و من اجازه ندارم آن را براى تو توضیح بدهم.

عارف واصل، آقا میرزا جواد ملکی تبریزی در ذیل این روایت، توضیحاتی مفصل و عالی درباره شرایط این پاداشها و درباره محتوای این روایت و اعتقاد به آن دارند، که علاقهمندان میتوانند ان را در «المراقبات» ببینند.

7. اعمال شب عرفه

درباره شب عرفه روایت شده است كه دعاى خیر در آن مستجاب است و كسى كه در آن به فرمانبردارى خداى متعال مشغول شود پاداش صد و هفتاد سال را دارد. شب مناجات بوده و كسى كه در آن شب توبه كند خداوند او را مى بخشد. و مستحب است دعایى كه اول آن «اللهم یا شاهد كل نجوى» مى باشد، خوانده شود…

8. زیارت امام حسین علیه السلام در روز عرفه

9. دعای عرفه

10 و 11. اعمال شب و روز عید قربان

12. قربانی کردن در روز عید قربان
پی نوشت ها :

(1) المراقبات، ترجمه ابراهیم محدث بندر ریگى، فصل شانزدهم: اسرار مراقبات ماه ذى حجه

(2) آل عمران/ 31

(3) حج/ 28

(4) التبیان فی تفسیر القرآن، ج‏7، ص310؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج‏7، ص129

(5) اعراف/