امام زین العابدین(علیه السلام) و مبارزۀ سیاسی با ستمگران

همۀ فعالیت های دینی حضرت امام زین العابدین(علیه السلام) به طور کامل برخاسته از حرکت سیاسی ایشان بود و در میان اوراق زندگیِ آن حضرت به نمونه های آشکاری از مداخلات صریح سیاسی برمی خوریم. از بررسی روایات صادرشده از امام سجاد(علیه السلام) درمی یابیم که ایشان بر عرصۀ سیاست، اشراف کامل داشته و در بحث های داغ سیاسی داخل شده، جریانات سیاسی را تعقیب نموده و بر ضد اوضاع فاسدی که امت اسلام در آن به سر می برده اند، به اظهار نظر صریح می پرداخته است.
 

  

 
در نزد بعضی از تاریخ نگاران، این گونه شهرت یافته است که فرزندان امام حسین(علیه السلام) پس از واقعۀ خونین کربلا از سیاست، کناره گیری کرده و به ارشاد مردم، عبادت و ترک دنیا، روی آوردند. آنان برای این ادعا به تاریخ زندگی امام سجاد (علیه السلام) استدلال می کنند و مدعی هستند که ایشان از فعالیت های دینی در سطح جامعه، کناره گیری کرده بود.

چنین به نظر می رسد که چون این اشخاص از نظر سیاسی، رهبری را در مفهوم محدودی - که همان قیام مسلحانه از قبیل قیام کربلا باشد -، خلاصه می کنند و به ظاهر، جوش و خروشی در امامانِ بعد از امام حسین(علیه السلام) برای قیام مسلحانه در برابر حکومت های زمان خود نمی بینند، به این نتیجه گیری رسیده باشند. اما این ادعا پنداری ناروا است که با مطالعۀ واقعی زندگی ائمه(علیهم السلام) که مالامال از مدارک دالّ بر فعالیت مثبت و مستمر در زمینۀ مبارزۀ سیاسی است، دروغین بودن این ادعا آشکار خواهد شد.

از جملۀ این مدارک، می توان به روابط امام زین العابدین(علیه السلام) با امت و رهبری مردمی گسترده ای که از آن بهره مند بود، اشاره کرد. این رهبری به صورت تصادفی یا فقط به واسطۀ انتساب به پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله وسلم) برای امام سجاد(علیه السلام) به دست نیامده بود، بلکه حاصلِ از خودگذشتگی و نقش مثبتی بود که به رغم کوتاه بودن دست آن حضرت از مرکز قدرت در میان امت، ایفا می نمود، چرا که امت غالباً رهبری خود را مجانی به کسی واگذار نکرده و امام سجاد(علیه السلام) بدون اینکه امت، از خودگذشتگیِ سخاوتمندانۀ او را احساس کنند، نمی توانست دلهایشان را به دست آورده و در راه حل مشکلات و حراست از رسالت خویش از آنان بهره جوید.

از آنجا که در زمانۀ امام سجاد(علیه السلام) هنوز نغمۀ جدایی دین از سیاست به گوش ها نرسیده بود، همۀ فعالیت های دینی آن حضرت به طور کامل برخاسته از حرکت سیاسی ایشان بود و در میان اوراق زندگیِ آن حضرت به نمونه های آشکاری از مداخلات صریح سیاسی برمی خوریم. از بررسی روایات صادرشده از امام سجاد(علیه السلام) درمی یابیم که ایشان بر عرصۀ سیاست، اشراف کامل داشته و در بحث های داغ سیاسی داخل شده، جریانات سیاسی را تعقیب نموده و بر ضد اوضاع فاسدی که امت اسلام در آن به سر می برده اند، به اظهار نظر صریح می پرداخته است. به عنوان نمونه؛ عبدالله بن حسن بن حسن می گوید: «امام علی بن الحسین(علیه السلام) هر شب پس از نماز عشاء با عروة بن زبیر در انتهای مسجد النبی (صلی الله علیه و آله وسلم) به گفتگو می نشستند من نیز با آنها می نشستم، شبی از شب ها صحبت از ظلم بنی امیّه و زندگی در کنار آنان، به میان آمد، عروة به امام سجاد(علیه السلام) گفت: ای علی! هر که از ستمگران، دوری جوید، خداوند از نارضایتی قلبی او نسبت به اعمال آنان باخبر است، پس اگر به میزان یک میل(حدود دو کیلومتر) از آنان دور شود، امید می رود که خداوند، آنان را عذاب کند و او از آن عذاب در امان بماند.

عبدالله بن حسن می گوید: عروة پس از آن از مدینه خارج شده و در منطقۀ عقیق ساکن گردید، من نیز در منطقۀ سویقه مسکن گزیدم.

این در حالی است که امام زین العابدین (علیه السلام) ماندن در مدینه را ترجیح داده و تمام عمر شریف خود را در آن شهر گذراندند، چرا که خارج شدن از شهر را نوعی فرار از نبرد سیاسی و واگذارکردن میدان به ستمگران و دادن امکان جولان و هجوم بر مردم به آن می دانستند.

شاید هم پیشنهاد عروة بن زبیر که از دشمنان اهل بیت(علیهم السلام) بود بر اساس تدبیری سیاسی از ناحیۀ خود او یا از ناحیۀ حکومت بود تا بدین وسیله امام سجاد(علیه السلام) را از حضور در صحنۀ سیاست و اجتماع دور کند، لیکن امام با این خُدعه از صحنه خارج نشده و به حرکت مبارزاتی خود ادامه دادند.

در پایان، گفتنی است؛ در نامه ای که یکی از علمای اهل تسنن برای یکی از علمای شیعه نوشت، چنین آورده بود: «یکی از دلایلی که ما به حقانیت شما اعتقاد نداریم، این است که شما به امامت بعضی معتقد هستید که آنها در عینیت جامعه حضور نداشته اند. مثلاً امام چهارم شما یک عمر دعا خوانده است و در متن جامعه حضور نداشته است». آن عالم شیعی در جواب نوشته بود: «حضور حضرت سجاد (علیه السلام) در روز عاشورا و بعد از آن، بودنشان در عینیت جامعه را به صورت خاصی اثبات می کند. در حالی که در آن زمان جامعۀ اسلامی آن چنان دچار خفقان و تاریکی بود که جا برای هیچ گونه فعالیتی نبود، ایشان به زبان دعا حقایق اسلام را حفاظت کرده و نشر داده اند».

سپس نسخه ای از صحیفۀ سجادیه را برای آن عالم سنی فرستاده، از وی خواسته بودند در آن دقت کنند و نظر خود را بگویند. آن فرد هم بعد از خواندن صحیفه در نامه ای برای ایشان نوشت: «اگر دلیلی بر حقانیت مسیر شما نمی بود، به جز همین صحیفه ای که به امامتان منتسب است، کفایت می کرد».

علمای اهل تسنن در روزگاران گذشته نیز این کتاب را مورد توجه و استفاده قرار داده اند. از جمله: ابن جوزی در خصائص الائمه (علیهم السلام)، ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه و حافظ سلیمان بن ابراهیم القندوزی در ینابیع المودة از صحیفه سجادیه نام برده، بخش هایی از دعاهای آن را نقل نموده اند.

شیخ سبط بن جوزی پس از مطالعه و دقت نظر در صحیفه سجادیه، می نویسد: «اگر زین العابدین(علیه السلام) و صحیفۀ او نبود، مسلمانان راه و روش مخاطبه با خدا و مکالمه و رازگویی با او را در مقام عرض حاجت به بارگاه ربوبی نمی دانستند و او بود که شیوۀ گفتگو با آفریدگار بزرگ و شکوه بردن در سختی ها و گرفتاری ها به پیشگاه او را به ما آدمیان آموخت؛ لَهُ حَقُّ التَّعلیم علی النّاس الی یَومِ القیامةِ؛ بنابراین، او نسبت به مردم تا روز رستاخیز، حق آموختن و آگاهی دادن دارد».

امروزه نیز برخی علمای اهل سنت به صحیفه سجادیه، نگاهی ویژه دارند. شیخ محمد صدیق فهیمی، عالم اهل تسنن هرمزگان، در اولین همایش «سیدالعابدین(علیه السلام)» ویژۀ چهارمین کنگرۀ بین المللی امام سجاد(علیه السلام) که در آبان 1393شمسی برگزار شد، با شور و حرارت خاصی از اینکه به عنوان یک اهل سنت، محب اهل بیت(علیهم السلام) است، گفت: «حضور امام سجاد(علیه السلام) در میدان نبرد حق علیه باطل، همانند پدر بزرگوارشان حسین بن علی(علیه السلام) بود و در برابر انواع فرعون های زمان خود، مقابله کرد و درس بزرگی به تاریخ داد و در زمان ایشان قیام امام حسین(علیه السلام) به گونه ای آرام ادامه یافت… من تصمیم گرفتم بعد از خواندن صحیفه آن را کنار نگذارم و نگذاشته ام. اگر ما به دنبال تفسیر قرآن هستیم، من به عنوان یک سنّیِ محب اهل بیت(علیهم السلام) می گویم: یکی از تفاسیر ارزشمندی که برای قرآن کریم موجود است، صحیفۀ سجادیه است و ما خوشحالیم و افتخار می کنیم که محب اهل بیت(علیهم السلام) هستیم».

منبع حوزه نت