آثار مدح و مرثیه سرایی

آثار مدح و مرثیه سرایی

در فرهنگ تشیع مرثیه سرایی و مدح ائمه اطهار علیهم السلام از اهمیت ویژه ای برخوردار است و شعر و شاعر، منزلت و جایگاه بلندپایه دارد و شاعران و مدیحه سرایانی که در راستای تبیین اندیشه معصومان والاگهر و اشاعه فضیلت و اخلاق، شعر می سرایند و شعرشان رویکرد ولایی و معنوی دارد به عنوان تأییدشدگان و الهام یافتگان روح قدسی یاد شده اند رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: «ان من الشعر الحکمة؛ همانا برخی از اشعار حکمت است».[1]

مرثیه سرایی و مدح اهل بیت علیهم السلام علاوه بر اینکه از تعظیم شعائر الهی است دارای آثار و فواید فرهنگی، دینی، مذهبی، اخلاقی، اجتماعی و سیاسی است.
احیای ارزش های اسلامی

مرثیه سرایان، الگوهای جاودانه در تاریخ و جریانات آموزنده مهم و مستمر در سراسر زندگی بشر را احیاء می کنند. مرثیه سرایی در خصوص ائمه اطهار احیاء پاکیها و مبارزه با ظالمان و بیدادگران جامعه است و در طول تاریخ ظالمان و بیدادگران با مرثیه سرایی و مجالس مرتبط با ائمه اطهار علیهم السلام مخالف بوده اند و سعی داشتند که مرثیه سرایی را به تعطیلی بکشانند و یا به گونه ای از مسیر الهی آن را منحرف سازند. تا فواید و آثار آن را از بین ببرند چون از آثار آن در هراس بودند.

مرثیه از جمله عواملی است که می تواند فرهنگ را حفظ و منتقل کند خصوصاً فرهنگ عاشورا به وسیله مرثیه زنده مانده است. فرهنگ می تواند به فکر و نهضت امام حسین علیه السلام تجسم بخشد و حق را برای همگان واضح و روشن کند مرثیه سرایی تبیین زوایای زندگی ائمه اطهار علیهم السلام است و در این راستا مرثیه سرایی نشان دهنده فضیلتهای خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم است.
زنده ماندن اهداف و شعارها

مدح و مرثیه سرایی منجر به تبیین اهداف و برنامه های زندگی ائمه اطهار است به ویژه مرثیه سرایی پیرامون حادثه عاشورا و کربلا مخاطب خود را با اهداف آن امام همام هر چه بیشتر آشنا می سازد و احیای امر به معروف و نهی از منکر است. در مرثیه سرایی شعائر تقویت می شود و برای مسلمانان و همه جهانیان حق از باطل جدا شده و از ممزوج شدن حق و باطل در بستر زمان جلوگیری می کند. مرثیه ها و سرودهای انقلابی عامل تقویت روحیه شیعیان و حفظ مکتب است که شهادت طلبی، ایمان به ولایت و ائمه اطهار، عدالت محوری، امر به معروف و نهی از منکر و مبارزه با فساد را ترویج می کند.
القاء اندیشه ظلم ستیزی در جوامع بشری

مدح اهل بیت علیهم السلام ظلم ستیزی و توجه به ارزشهای اسلامی و پیوستگی و اتحاد مسلمین و احیاء اندیشه «آل الله» را در بردارد و آرمانها و قوانین اسلامی را تثبیت می کند.

مرثیه سرایی یکی از راه های پاس داشت ارزشها است، دفاع از مرام اهل بیت و ذکر مصائب آنها نوعی فرهنگ سازی است «ادبیات آل الله»، عنوان یک سلسله آثار ادبی ـ در قالبهای گوناگون ـ می تواند باشد که همخط و همخون با «اهل بیت علیهم السلام» باشد، چهره پرفضیلت آنان را معرفی کند، جهات الگویی این خاندان را روشن سازد حماسه های پرشور و عرفان ناب و اخلاق والا و اندیشه های تابناکشان را به قلم آورد و بسراید، غبار بی خبری و ماسک انحراف و تحریف را در معرفی سیمایشان بزداید و پیشینه بلندآوازه و سراسر افتخار اینگونه ادبیات مکتبی و ولایی را به امروزیان بازگو کند.[2]
گسترش فرهنگ اهل بیت علیهم السلام

مرثیه و مدح اهل بیت فرهنگ متعالی شیعه را به توده های شیفته اهل بیت علیهم السلام منتقل می کند و اگر شعر و مرثیه پر مضمون و برخوردار از عمق و با پشتوانه ای از مطالعه و شناخت باشد، به هواداران «آل الله» رشد فکری می دهد.

سهم بزرگی که مدیحه سرایان و شاعران عالم و اندیشمند و اهل مطالعه بر گردن امت محمدیه دارند فراموش شدنی نیست و مرثیه هایی که با الهام از مطالعه و معلومات و آگاهی از معارف دین باشد به همان میزان که پرمغز است احیاگر اندیشه و فرهنگ اهل بیت علیهم السلام است.

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در فضیلت سرودن شعر درباره خاندان رسالت می فرماید: «من قال فینا بیت شعر بنا الله له بیتاً فی الجنة»[3]

امروزه مدح و مرثیه و شعر خوب، محکم، زیبا، دلنشین و جذاب درباره اهل بیت پیامبر مثل دوران سلطه فرهنگی سیاسی امویان و عباسیان «جهاد» است و دارای فضیلت بسیار.[4]

ائمه اطهار علیهم السلام شاعران را ترغیب می کردند که در رثاء سیدالشهداء شعر بسرایند زید شحام می گوید: با گروهی از اهالی کوفه در خدمت حضرت صادق علیه السلام بودیم که جعفر بن عفان وارد شد امام به او توجه و اکرام کرد و او را نزدیک خود نشاند و فرمود. … به من خبر رسیده که در رثای حسین علیه السلام شعر می گویی! عرض کرد: آری، فدایت شوم. فرمود: پس بخوان و چون جعفر مرثیه خواند، امام و حاضران گریستند و آن حضرت به حدی گریه کرد که اشک بر محاسن مبارکش جاری شد آنگاه فرمود به خدا سوگند فرشتگان مقرّب الهی در اینجا حضور یافتند و مرثیه تو را برای امام حسین علیه السلام شنیدند و بیش از ما گریستند همانا خداوند متعال بهشت را با همه نعمتهایش برای تو واجب ساخت و گناهانت را آمرزید. آنگاه فرمود ای جعفر، می خواهی بیشتر بگویم؟ عرض کرد: آری، سرور من. فرمود: هر که در رثای حسین علیه السلام شعری می گوید یا بگوید قطعاً خدای متعال بهشت را بر او واجب می سازد و او را می آمرزد.[5]

شیعه چهارده قرن برای امامان خود مجلس عزا به پا می کند، مظلومیت و غربت آن حوادث شکننده را باز می گوید. این سوگواریها و ذکر مراثی زمینه ساز انس و الفت و یگانگی با محتوای حادثه، و نفرت نسبت به قساوت پیشه گان و بیدادگران است و مؤثرترین روش در انتقال فرهنگ کربلا و احیاء ارزشهای انسانی ذکر مراثی و سوگواری برای شهدای کربلا و ائمه طاهرین است.

سوگواری و ذکر مراثی زمینه ساز تلطیف عواطف و سلامت درون است و بیانگر نفرت از ستم و ستمگران است. مرور شخصیت و خاندان رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم باعث اتصال به ارزشهای الهی می گردد و فاصله ها از نظرگاه تاریخی با خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم کم می شود و این کم کردن و برداشتن فاصله ها در یگانگی و همسویی و همراهی با اهل بیت علیهم السلام بسیار مؤثر است و همین باور و فرهنگ باعث شده است که شیعه عاشقانه و سوگوارانه با به پا ساختن مجلس عزا و ذکر مراثی اباعبدالله و اهل بیت علیهم السلام به تبیین افکار و اندیشه های بزرگان دین بپردازد.

پیروزی انقلاب اسلامی ایران نیز در سایه ذکر مصائب و مراثی اهل بیت و شهدای کربلا صورت گرفت و رزمندگان در دوران هشت سال دفاع مقدس، در هر موقعیت و مناسبتی، حتی در پیروزیها نام و یاد اباعبدالله و حضرت زهرا سلام الله علیها را فراموش نمی کردند و شب های عملیات ذکر اباعبدالله علیه السلام توان می بخشید.

مرثیه و سوگواری و زیارت عاشورای اباعبدالله علیه السلام، برپایی مجالس عزاداری و سرودهایی که به هنگام اعزام نیروها نام و یاد اباعبدالله محور و مدار اصلی آنها بود.

مراثی و نوحه های دفاع مقدس افزون بر اندوه و حزن، لحن حماسی و هیجانی داشت و نقش برانگیزانندگی و مهیج برای حضور در جبهه ها یا شرکت در عملیات ها را ایفا می کرد.[6]

با توجه به مطالبی که بیان شد می توان نتیجه گرفت که مدح و مرثیه سرایی در خصوص اهل بیت علیهم السلام علاوه بر اجر معنوی و اخروی که دارد و در ردیف جهاد در راه خدا است موجب می شود که ارزشهای انسانی و الهی زنده شود، اهداف ائمه اطهار علیهم السلام تبیین شود و چهره پرفضیلت آنها شناسانده شود و از همه مهمتر فرهنگ شهادت طلبی احیاء می شود و جوامع اسلامی را در مقابل ظالمان و طغیانگران بیمه می کند. و مرثیه سرایی در طول هشت سال دفاع مقدس از عوامل مقاومت و پایداری رزمندگان اسلام بود.

پی نوشت ها:

[1]. پورامینی، محمد باقر، ابو فراس حمدانی، چاپ اول، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم، سال 1380 صص 41 ـ 39.

[2]. محدثی، جواد، شعر متعهد شیعی، ماهنامه کوثر، شماره ششم، سال اول شهریور 1376، ص 80.

[3]. وسائل الشیعه ج 10ص 467.

[4]. همان صص 81 و 97.

[5]. رضایی همدانی، عمادالدین، گریه و عزاداری امام حسین علیه السلام، بصائر، شماره 24، سال سوم 1376، ص 55.

[6]. سنگری، محمدرضا و عبداللهی، مهدی، عوامل معنوی و فرهنگی دفاع مقدس، چاپ اول، مرکز تحقیقات اسلامی، سال 1380، ص 190 تا ص 198.

منبع : مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات حوزه علمیه قم