«وَارْزُقْنِی فِیهِ ذِکْرَکَ وَ شُکْرَکَ بِدَوَامِهِ»،«بار خدایا، در این روز تداوم ذکرت را روزیم فرما».

مداومت در ذکر و همواره به یاد خدا بودن، از گام های دیگر تکامل و از مراحل مهمّ خودسازی است. خداوند متعال در قرآن می فرماید: «إِنَّ الَّذینَ اتَّقَوْا إِذا مَسَّهُمْ طائِفٌ مِنَ الشَّیْطانِ تَذَکَّرُوا فَإِذا هُمْ مُبْصِرُونَ»، «پرهیزگاران چون وسوسه های شیطانی به سراغشان آید متذکر می شوند و بینا می گردند». (اعراف:201)

از امام صادق(علیه السلام) روایت است که فرمود: «شخصی تصمیم به گناه می گیرد اما هنگامی که به یاد خدا می افتد از گناه صرف نظر می کند».

تذکر دارای انواع و اقسامی است:

1. یادآوری خداوند به هنگام روبه رو شدن با گناهان

2. یادآوری خداوند به هنگام برخوردار شدن از نعمت ها

3. یادآوری خداوند به هنگام خشم و شهوت

4. یادآوری خداوند پس از ارتکاب گناه برای انجام توبه

5. یادآوری خداوند به هنگام مواجه شدن با دنیاداران و …

انسان باید همواره واعظی در درون داشته باشد:

هرکه را خوابگه آخر به دو مشتی خاک است

گو چه حاجت که به افلاک کشی ایوان را 

 امام خمینی(ره) در کتاب چهل حدیث در شرح حدیث هجدهم می نویسد:«بدان که تذکر از نتایج تفکر است و لهذا منزل تفکر را مقدم بر منزل تذکّر دانسته اند». جناب خواجه عبداللّه فرماید: «تذکر فوق تفکر است، زیرا این طلب محبوب است و آن حصول مطلوب.» تا انسان به دنبال جستجو است، از مطلوب محجوب است و با وصول مطلوب، از تعب تحصیل فارغ آید. و قوت و کمال تذکر بسته به قوت و کمال تفکر است و آن تفکر که نتیجه اش تذکّر نام معبود است، در میزان سایر اعمال نیاید و با آن ها در فضیلت مقایسه نشود؛ چنان چه در روایات شریفه از عبادت یک سال و شصت سال و هفتاد سال، تفکر یک ساعت را بهتر شمرده اند و چون ثمره ی مهم عبادات حصول تذکر از معبود حق است و این خاصیت از تفکر صحیح بهتر حاصل می شود. پس اگر طالب کمالات صوریّه و معنویه و سالک طریق آخرت و مهاجر الی اللّه هستی، قلب را عادت بده به تذکّر محبوب و دل را عجین کن با یاد حق تعالی».در باره تذکر روایاتی است که برخی را یادآور می شویم:

1. در کافی به سند صحیح از فضیل بن یسار از امام صادق(علیه السلام) روایت شده است که فرمود: « «مَا مِنْ مَجْلِسٍ یَجْتَمِعُ فِیهِ أَبْرَارٌ وَفُجَّارٌ فَیَقُومُونَ عَلَی غَیْرِ ذِکْرِ اللّه عَزَّ وَ جَلَّ إِلَّا کَانَ حَسْرَةً عَلَیْهِمْ یَوْمَ الْقِیَامَه»، «هیچ مجلسی نیست که در آن نیکان و بدانی گرد هم آیند، آن گاه بدون ذکر خدا برخیزند مگر آنکه برای آن ها در روز قیامت مایه ی حسرت گردد».

2. باز در کافی به سند خود از امام صادق(علیه السلام) روایت است که فرمود: «إنّ اللّه عزوجلّ یقول: من شغل بذکری عن مسألتی أعطیته أفضل ما اعطی من سألنی»، «هر کس به خاطر ذکر من از درخواست از من باز بماند، او را بیشتر از آن چه کسی از من درخواست کرده عطا خواهم کرد».

3. در کتاب عدة الداعی از پیامبر خدا(صلی‌الله علیه وآله وسلم) روایت است که فرمود: «وَاعْلَمُوا أَنَّ خَیْرَ أَعْمَالِکُمْ وَأَزْکَاهَا وَأَرْفَعَهَا فِی دَرَجَاتِکُمْ وَخَیْرَ مَا طَلَعَتْ عَلَیْهِ الشَّمْسُ ذِکْرُ اللّه سُبْحَانَهُ فَإِنَّهُ أَخْبَرَ عَنْ نَفْسِهِ فَقَالَ أَنَا جَلِیسُ مَنْ ذَکَرَنِی…»، «بدانید که بهترین اعمال شما نزد پروردگارتان و پاکیزه ترین و رفیع ترین آن ها و بهترین چیزی که بر آن آفتاب تابیده، یاد خداوند سبحان است چراکه وی از خودش خبر داده و فرموده: من همنشین کسی هستم که یادم باشد».

پیر هرات گوید:

مردم را نور امید در دل تابد و عارف را نور عیان در جان!امروز همه با جهان مشغولند،و او با آن یکی و فردا همه غرق نعیمند و او همچنان با آن یکی!

دعای روز هفتم ماه رمضان: «اللّهمَّ أَعِنِّی فِیهِ عَلَی صِیَامِهِ وَ قِیَامِهِ وَاجْنُبْنِی فِیهِ مِنْ هَفَوَاتِهِ وَآثَامِهِ وَارْزُقْنِی فِیهِ ذِکْرَکَ وَشُکْرَکَ بِدَوَامِهِ بِتَوْفِیقِکَ یَا هادی المضلَّین».

[ذکر این روز «اللّهمّ ارزقنی فیه ذکرک بدوامه» است.]

منبع سی گام خودسازی: بر پایه دعاهای روزانه ماه مبارک رمضان/ محمود صلواتی.

رمضان، ماه آشتی با خداوند است. البته همیشه درهای رحمت الهی و توبه او همواره به روی انسان باز است: « ای بندگان من که بر خود اسراف و ستم کرده اید! از رحمت خداوند نومید نشوید که خدا همه گناهان را می آمرزد و به درگاه پروردگارتان بازگردید، و در برابر او تسلیم شوید، پیش از آنکه عذاب به سراغ شما آید، سپس از سوی هیچ کس یاری نشوید.»

فرصت استثنایی ماه رمضان این است که هرکسی قهر بوده، زمینه و سراشیبی آشتی با خدا در سر او قرار داده می شود و خوشا به حال کسانی که در این فرصت با خدا آشتی می کند.پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلم) در خطبه شعبانیه می فرمایند: «ای مردم! در این ماه درهای بهشت به روی شما باز است؛ از خدا بخواهید که آن ها را به رویتان نبندد و درهای جهنم بسته شده؛ از پروردگارتان طلب کنید تا آن ها را به رویتان باز نکند و شیاطین در زنجیرند؛ از خدایتان بخواهید تا آن ها دوباره بر شما تسلط نیابند.»

همچنین ایشان می فرمایند: «ای مردم! نفس شما گرو کردار شماست. آن را به استغفار رها کنید، دوش شما از گناهان شما بار سنگینی دارد، به طول سجود، آن را سبک کنید.»ممکن است در این ماه غفران الهی شامل همه افراد بشود؛ اما بعضی از افراد فرصت سوز هستند. حضرت رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) در مورد این افراد می فرمایند: «فَانَّ الشَّقی مَن حُرِمَ غُفرانَ اللهِ فی هذا الشَّهرِ العَظیمِ؛شقی کسی است که در این ماه بزرگ از مغفرت خداوندی محروم بماند.»

آری ماه رمضان، ماه آشتی با خدا است و اگر کسی به هر دلیلی، ارتباطش با خدا کمرنگ شده، در ماه رمضان این فرصت طلایی را از دست ندهد.خدا می داند که چه تعداد از انسان ها در این ماه با خدا آشتی کرده و آمرزیده شده اند.

منبع حیات طیبه

در خطبۀ 110 نهج البلاغه، امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) عواملی که می توانند انسان را به خدا نزدیک کنند، برشمرده اند. همۀ اعمالی که انجام می دهیم،این قابلیت را ندارند که ما را به خدا نزدیک کنند؛ چه بسا بعضی از آن ها ما را از خدا دور هم می کنند؛ بعضی هایشان هم نه دورمان می کنند و نه نزدیک؛ بعضی دیگر هم فقط مختصری نزدیکمان می کنند و…. امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) فرموده اند:

برترين چيزى كه توسّل جويندگان به خداى سبحان، به آن توسّل مى جويند، عبارت است از: ايمان به او و رسولش، جهاد در راه او که قلۀ بلند [و ركن] اسلام است، كلمۀ توحيد كه در فطرت هر انسانى است، برپا داشتن نماز كه [نشانۀ ] ملّیت [و بزرگ ترین رکن] دین اسلام است، دادن زكات كه فريضه اى واجب است، روزۀ ماه رمضان كه سپری [برای جلوگیری] از عذاب خداست، حجِّ خانۀ خدا و به جاى آوردن عمرۀ آن كه فقر را مى زدايد و گناه را مى شويد، صلۀ رحم كه موجب افزايش مال و طول عمر است، صدقۀ پنهانی كه خطاها را مى پوشاند و صدقۀ آشكار كه مرگ بد [همچون مرگ ناگهانى یا بر اثر سوختن و غرق شدن و…] را دفع می کند و نیز انجام دادن كارهاى نيک كه آدمى را از لغزيدن در خواری ها حفظ می کند… .

منبع بهار طاعت: حسن زاده، جعفر

از خدای متعال بخواهید به شما توفیق دهد کتابش را در این ماه تلاوت کنید؛ چون ماه رمضان، ماه نزول قرآن است؛ ماه نزول وحی الهی است. قرآن می فرماید:

«شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِی اُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ»(ماهِ رمضان، ماهی است که قرآن در آن نازل شده است.)

یکی از امتیازات ماه رمضان بر سایر ماه های سال، همین است که خدا بهترین و برترین نعمت و مائدۀ عرش و آسمان، یعنی قرآن را در این ماه و آن هم در شب قدر نازل کرده است؛ چنان که در خودِ این کتاب شریف آمده است: «اِنّا اَنزَلْناهُ فِی لَيْلَةِ الْقَدْرِ»(ما قرآن را در شب قدر نازل كردیم!) در جای دیگر هم دارد: «اِنّا اَنزَلْناهُ فِی لَيْلَةٍ مُبارَكَةٍ»(ما آن را در شبى پربركت نازل كردیم.)

قدر این ماه را بدانیم و در تلاوت قرآن و تدبّر و تأمل در آن، توجّه ویژه ای داشته باشیم. راوی می گوید که وقتی وارد ماه رمضان می شدیم، امام جعفر صادق(علیه السلام) اهل بیتش را جمع می کرد و به آن ها چنین توصیه می فرمود:

فَاَجْهِدُوا اَنْفُسَكُمْ فَاِنَّ فِيهِ تُقَسَّمُ الْاَرْزاقُ وَ تُكْتَبُ الآجالُ وَ فِيهِ يُكْتَبُ وَفْدُ اللّهِ الَّذِينَ یَفِدُونَ اِلَيْهِ وَ فِيهِ لَيْلَةُ الْعَمَلُ فِيها خَيْرٌ مِنَ الْعَمَلِ فِی اَلْفِ شَهْرٍ.

[در انجام عبادت] خود را به تلاش و كوشش واداريد؛ زيرا در اين ماه روزی ها تقسیم و مدت های عمر نوشته می شود و در اين ماه [نام] افرادی كه قرار است بر خدا وارد شوند [یعنی حاجيان] نوشته می شود و در اين ماه شبی هست كه عمل [و عبادت] در آن، از عمل در هزار ماه بهتر است.این ماه، ماه ریاضت است: ماهی است که باید نَفْسمان را به تلاش وادار کنیم. حساب این ماه از ماه های دیگر جداست. ما در بقیۀ ماه ها نماز به جا می آوریم، قرآن می خوانیم، روزۀ مستحبی می گیریم، انفاق و احسان می کنیم و…؛ اما انجام همۀ این ها در ماه رمضان زیباتر است و همان طور که در خطبۀ پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله وسلم) آمده است که اگر در این ماه، یک آیه از قرآن بخوانیم، ثواب یک ختم قرآن را دارد، پس انفاق و حُسن اخلاق و رفتار خوب هم در این ماه همین طور است و پاداش مضاعف دارد. خدا می خواهد بندگانش در این ماه، وجودشان را به کار [و عبادتِ] بیشتر وادار کنند؛ ازاین رو دربارۀ پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله وسلم) چنین آمده است که: «اِذا دَخَلَ شَهْرُ رَمَضانَ تَغَيَّرَ لَوْنُهُ وَ كَثُرَتْ صَلاتُهُ وَ ابْتَهَلَ فِی الدُّعاءِ وَ اَشْفَقَ مِنْهُ.»(وقتى ماه رمضان وارد می شد، رنگ چهره اش دگرگون مى شد و بسيار نماز می خواند و با التماس و هراس به درگاه خدا دعا مى كرد.)

بنابراین، اگر روزیِ بهتر و زندگی واسع تر و آسایش و رفاه بیشتر می خواهید، این ماه، ماهِ درخواست از خداست. مهمان های خدا در این ماه ثبت نام می شوند؛ مبادا از این گروه جا بمانید! تلاش کنید نامتان در آن فهرست ثبت شود. در این ماه شبی وجود دارد که برتر از هزار ماه است. خداوند در سورۀ مبارکۀ قدر می فرماید: «لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ اَلْفِ شَهْرٍ»(شب قدر بهتر از هزار ماه است به راستی، این سوره را چقدر می خوانید؟ می دانید خواندنش چقدر فضیلت دارد؟! در واقع، این سوره برای تبیین عظمت این ماه [و شناخت بهتر آن، نازل شده] است.!)

منبع بهار طاعت ، جعفر حسن زاده؛

«اللّهمَّ لا تَخْذُلنی فیهِ لِتَعَرُّضِ مَعْصِیَتِکَ»،«بار خدایا در این روز مرا با ارتکاب نافرمانیت خوار مگردان».

پزشکان قدیم با دیدن زبان بیمار، بیماری های جسمی وی را تشخیص می دادند و علمای اخلاق و عرفان، با دقت در گفتار افراد، بیماری های روحی آنان را تشخیص می دهند. همان گونه که جسم به انواع بیماری ها مبتلا می شود، روح انسان نیز به انواع بیماری ها از قبیل حرص، حسد، طمع (آز)، خودبزرگ بینی (استکبار)، عُجبْ (خود شیفتگی)، یأس از رحمت خدا (خود کم بینی و احساس حقارت)، کسالت و تنبلی از انجام وظیفه و عبادت، بد زبانی (از قبیل دروغ، غیبت، تهمت، فحاشی و …) مبتلا می شود. آلوده شدن به هر یک از این بیماری ها، باعث خفت و خواری انسان در دنیا و آخرت می شود. عیب یابی و کشف بیماری ها، خود کار دشواری است و برنامه ریزی برای درمان آن، کاری است دشوارتر. هرکس برای سلامت روح و روان خود باید برنامه ریزی کند و از پرتگاه هایی که انسان را به گرداب گناه می اندازد، دوری گزیند.

«اللّهم لا تخذلنی…»؛ «خذلان» از دیدگاه عارفان، دوران بدبختی سالک است که گاهی به خاطر گناه یا ترک اولایی، از سیر و سلوک باز می ماند. زمینه های این گناهان به خود انسان بازمی گردد و به طور طبیعی محرومیت از رحمت خدا را به دنبال دارد. خدای متعال می فرماید: «اِنْ یَنْصُرْکُمُ اللّه فَلا غالِبَ لَکُمْ وَإِنْ یَخْذُلْکُمْ فَمَنْ ذَا الَّذی یَنْصُرُکُمْ مِنْ به عدهِ وَعَلَی اللّه فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُؤْمِنُونَ».، «اگر به یاری خدا بشتابید، کسی بر شما غالب نمی شود. و اگر خدا شما را به خواری واگذارد، چه کسی است که بتواند شما را یاری رساند و مؤمنان باید بر خدا توکل کنند». و در جای دیگر شیطان مایه ی خواری و گمراهی انسان معرفی شده است: «وکان الشیطان للانسان خذولاً»،«شیطان مایه ی خواری و بدبختی انسان است».

بدترین حالت برای انسان این است که به خاطر آلوده شدن به گناه، خدای متعال او را به حال خود واگذارد. البته گاه این به خود واگذاردن ها زمینه ای برای توبه و تحول و تکامل انسان فراهم می آورد. و این خود یکی از ابزارهای آزمایش الهی و زمینه ای برای بازگشت و توبه و توجه به اوست - که فرمود: انین المذنبین احبّ الیّ من تسبیح المسبحین.خواجه عبداللّه گوید:چون موسی از خواست خود که «ارنی» بود دست کشید و به مقام توبه رسید، خدا او را به رسالت مبعوث گردانید و فرمود:من تو را از یک چیز منع کردم که دیدار بودو به شرف پیامبری بیاراستم که بر تو هموار بودپس این نعمت را شکر کن و قدر آن را بدان.

 دعای روز ششم ماه رمضان: «اللّهمَّ لا تَخْذُلْنی فیهِ لِتَعَرُّضِ مَعْصِیَتِکَ وَلاتَضْرِبْنی بِسِیاطِ نَقِمَتِکَ وَزَحْزِحْنی فیهِ مِنْ مُوجِباتِ سَخَطِکَ بِمَنِّکَ وَاَیادیکَ یا مُنْتَهی رَغْبَةِ الرّاغِبینَ».

[ذکر این روز «اللّهمّ لاتخذلنی لتعّرض معصیتک» است.]

منبع سی گام خودسازی: بر پایه دعاهای روزانه ماه مبارک رمضان/ محمود صلواتی.