افسوسِ تاریخ بر فرصتی طلایی که از دست رفت

در کالبد شکافی این اتفاق، نکته ای جالبی نهفته است که می تواند برای تاریخ عبرت آموز باشد. مدعیان خونخواهی عثمان، خلیفه سوم، همان کسانی اند که تا قبل از مرگ او، به نحوی در قتل او شریک بوده اند. و متهمی که پس از قتل خلیفه سوم با او به جنگ می پردازند، کسی است که به اعتراف یاران خلیفه سوم، بیش از هر کس دیگری در دفاع از او کوشیده است. کسی که نه تنها خود، بلکه دو فرزند خود را نیز در معرکه مردم عصبانی و معترضِ مصر و سایر مناطق تحت نظر حکومت مرکزی وارد می کند تا جان خلیفه را حفظ نماید.
خلیفه سوم در سال 35 هجری در خانه خود کشته می شود. بعد از کشته شدن او، مردم برای بیعت به سمت حضرت علی علیه السلام روی آورده و اصرار بر قبول خلافت می کنند. سرانجام امام علی علیه السلام با اصرار و اتمام حجت، امر خلافت را قبول می نماید. عدالت امیر مومنان علیه السلام و اصرار او بر اصول و خطوط قرمز اسلام، باعث بروز دشمنی هایی در فاصله اندکی از بیعت می گردد. این دشمنی ها در ادامه باعث بروز جنگ های خانمان سوزی می شود که به علت فزون خواهی اصحاب جنگ بود، هرچند که جنگ افروزان، به بهانه خونخواهی از خلیفه سوم آتش جنگ را افروختند.

شعاری که دستاویز فتنه شد

اولین جنگ امیرالمومنین علیه السلام که با اصحاب جمل بود، با بهانه خونخواهی خلیفه سوم آغاز گردید. عایشه دختر خلیفه اول، طلحه و زبیر که از ارکان این جنگ بودند، هر سه از مخالفین خلیفه اول بودند. برای نمونه به نقلی از تاریخ در مخالفت عایشه دختر خلیفه اول با عثمان نگاهی می اندازیم. یعقوبی در کتاب تاریخ خود چنین ذکر کرده است:با تمام این تلاش ها، فتنه افکنی افرادی چون عایشه، طلحه و زبیر از طرفی، سستی معاویه در یاری رساندن به عثمان از سویی دیگر و بی کفایتی خود او به عنوان مهم ترین عامل، سبب می شود تا تلاش امام علی علیه السلام و عده ای دیگر در حفاظت از عثمان بی نتیجه بماند.بین عثمان و عایشه کدورتی بود. دلیل این کدورت این بود که عثمان، مقرری عایشه از بیت المال را همانند دیگر همسران پیامبر -صلی الله علیه و آله- قرار داد و او را از سهم اضافه ای که خلیفه دوم به او می داد محروم ساخت. تا جایی که روزی عثمان در حال خطبه خواندن بود. در این هنگام عایشه پیراهنی از رسول الله -صلی الله علیه و آله- را آورده و فریاد زد: آی مردم! این پیراهن رسول خداست که هنوز کهنه نشده، در حالی که عثمان سنت او را کهنه کرده است.

همچنین یعقوبی در جایی دیگر از کتاب خود به اختلاف عایشه، طلحه و زبیر با عثمان اشاره کرده و می نویسد:
بیش از همه طلحه، زبیر و عایشه مردم را علیه او (عثمان) تحریک می کردند. 
با این حال بعد از کشته شدن عثمان، همین افراد پرچم خونخواهی عثمان را برداشته و به مخالفت با امام علی علیه السلام پرداختند. عایشه در حال بازگشت از مکه به مدینه است که خبر قتل عثمان را می شنود. او ابتدا از این اتفاق اظهار رضایت می کند. اما وقتی مطلع می شود که مردم با امام علی علیه السلام بیعت کرده اند معترض گردید و می گوید: به خدا سوگند که عثمان مظلوم کشته شد. در نقلی که ابن اثیر در کتاب خود آورده است، در همان زمان به عایشه اعتراض کردند تا قبل از مرگ عثمان با او دشمن بودی و حال که کشته شد به دفاع از او برخاسته ای. همچنین طلحه و زبیر در تحریک مردم بصره علیه حکومت امام علی علیه السلام، شعار خونخواهی خلیفه مظلوم! را سر می دهند.

نیرنگ شیطان

جنگ دیگری که امام علی علیه السلام مجبور به آن شد، جنگ با معاویه بود. معاویه نیز از کمک به عثمان کوتاهی ورزید. در هنگامی که عثمان از او کمک می خواهد، در یاری او به قدری تعلل می کند تا کار از کار می گذرد. این نکته را نیز خود عثمان به معاویه گوشزد می کند که تو در یاری من سستی می کنی تا من را بکشند. با این حال پس از کشته شدن خلیفه سودم، معاویه در نامه ای از امام علی علیه السلام می خواهد تا قاتلین عثمان را به او بدهد تا او آن ها را قصاص نماید.
مظلومترین و بزرگترین مدافع

طرف دیگر این جنگ ها یعنی حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام خود کسی است که به گواه تاریخ بزرگترین مدافع عثمان است. نقش حضرت علی علیه السلام در دفاع از خلیفه سوم به قدری پررنگ است که اگر بخواهیم تمام اقدامات ایشان را بیان کنیم، باید کل ماجرا را بازگو نماییم. از همین رو به ذکر دو نمونه از اقدامات ایشان کفایت می کنیم.
هنگامی که مردم مصر در اعتراض به عثمان به مدینه آمده و سمت او هجوم می آورند، امیر مومنان علیه السلام و چند تن دیگر به یاری او بر می خیزند. در این میان امام علی علیه السلام اقدام به واسطه گری می نماید. عثمان را به قبول درخواست حق معترضین وادار کرده و مردم را آرام نموده و به سوی مصر روانه می دارد. اما عدم کفایت خلیفه سوم دوباره آتشی را شعله ور می سازد که امام علی علیه السلام نیز از خاموش کردن آن عاجز است.
مدعیان خونخواهی عثمان، همان کسانی اند که تا قبل از مرگ او، به نحوی در قتل او شریک بوده اند. و متهمی که پس از قتل عثمان با او به جنگ می پردازند، کسی است که به اعتراف یاران عثمان، بیش از هر کس دیگری در دفاع از او کوشیده است

در جایی دیگر، عثمان که خانه اش در محاصره معترضین است، در خواست آب می کند. جمعیت عصبانی اجازه ورود آب به خانه عثمان را به کسی نمی دهد. اما امام علی علیه السلام اولین کسی است که اقدام به آبرسانی به خانه خلیفه سوم می نماید. همچنین امام اول شیعیان دو فرزند خود یعنی حسن و حسین علیهماالسلام را به یاری عثمان فرستاده است تا از او دفاع نمایند.

با تمام این تلاش ها، فتنه افکنی افرادی چون طلحه و زبیر و دیگر همراه ایشان، سستی معاویه در یاری رساندن به عثمان و بی کفایتی خود او به عنوان مهم ترین عامل، سبب می شود تا تلاش امام علی علیه السلام و عده ای دیگر در حفاظت از عثمان بی نتیجه بماند.

فرصت نابی که از دست رفت

پس از نگاهی گذرا به این ماجرا، متوجه می شویم که چگونه دروغ پردازی و تبلیغات عده ای سودجو از طرفی ، و عدم فهم و بصیرت توده مردم از طرف دیگر، دو جنگ عظیم را در بین مسلمین به راه می اندازد. دو جنگی که از دل آن جنگ سومی به وجود می آید و فرصت طلایی حکومتداری علوی را -که می توانست تجربه ای گرانبها برای تاریخ باشد- از تاریخ می گیرد.

منبع تاریخ الاسلام (نسخه نرم افزار نور السیره)، جلد3، صفحه 460

صفحات: 1· 2