تحلیل جامع از «زندگی به سبک اسلامی»/قسمت سوم

سوم «تربیت نسل صالح به سبک اسلامی»
سومین مشخصه زندگی به سبک اسلامی «تربیت نسل صالح» است، به این معنا زندگی به سبک اسلامی «فرزند آوری» به همراه «تکثیرنسل» و «تکثیر نسل» با هدف «ساختن نسل صالح» است، این سبک از زندگی اسلامی در صورتی عینیت پیدا می کند که چند سبک در عرض هم عملیاتی و اجرایی شود، و والدین این سبک ها را در تربیت نسل صالح بکار بگیرند؛

1- ساختن نسل صالح در زندگی به سبک اسلامی به پاک بودن «صلب و نطفه پدر» و پاک بودن «رحم مادر» بر می گردد، به این معنا نسل صالح ریشه و بنیادش به جنس و نوع ازدواج والدین برمی گردد که نطفه پدر از جنس پاک وسالم باشد، و رحم مادر که این نطفه در آن رشد پیدا می کند نیز رحم و سالم و پاک باشد از همین رو در توصیف اهل بیت علیهم السلام در زیارت ائمه بقیع میخوانیم: «لَمْ تَزالُوا بِعَيْنِ اللّهِ يَنْسَخُكُمْ مِنْ أَصْلابِ كُلِّ مُطَهَّرٍ، وَيَنْقُلُكُمْ مِنْ أَرْحامِ الْمُطَهَّراتِ، لَمْ تُدَنِّسْكُمُ الْجاهِلِيَّةُ الْجَهْلاءُ، وَلَمْ تَشْرَكْ فِيكُمْ فِتَنُ الْأَهْوَاءِ، طِبْتُمْ وَطَابَ مَنْبَتُكُمْ:همواره تحت توجّه خدا بودید که شما را از صلب‌های هر انسان پاک بر می‌داشت و به رحم‌های پاکیزه منتقلتان می‌کرد، جاهلیت سخت و سنگین شما را آلوده نکرد و فتنه‌های هوا در شما شرکت نجست، پاک بودید و جای روییدن شما پاک بود»

و از همه معروف‌تر در زیارت وارث آمده است: «يَا مَوْلايَ يَا أَبا عَبْدِ اللّهِ، أَشْهَدُ أَنَّكَ كُنْتَ نُوراً فِي الْأَصْلابِ الشَّامِخَةِ وَالْأَرْحامِ الْمُطَهَّرَةِ، لَمْ تُنَجِّسْكَ الْجَاهِلِيَّةُ بِأَنْجَاسِها، وَلَمْ تُلْبِسْكَ مِنْ مُدْلَهِمَّاتِ ثِيَابِها:ای مولای من ای اباعبدالله، گواهی می‌دهم که تو نوری بودی در صلب‌های با رفعت و رحم‌های پاکیزه، جاهلیت با ناپاکی‌هایش، آلوده‌ات نکرد و از جامه‌های تیره و تارش به تو نپوشاند»

و از آن جایی که والدین هدفشان از ازدواج ساختن نسلی در راستای نسل اهل بیت علیهم السلام است که در راس همه کمالات قرار دارند بایست در ازدواج با کسی ازدواج کنند که صلب و رحم سالم و پاک داشته باشند و الوده به روابط غیر مشروع نشده باشند.
ازهمین روتوصیه های اسلام در این زمینه آن است که تا حدامکان، خانواده همسر پاک و عفیف باشند، چراکه نطفه، ماده اولیه تشکیل دهنده جنین از جنبه ها و خصایص وراثتی والدین و حتی اجدادشان متاثر است. اگر آن ها ناسالم و ناپاک باشند، امیدی به اصلاح فرزند نیست، ازهمین روست که پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) در این باره می فرمایند:

«تزوجوا فی الحجر الصالح فان العرق دساس (میزان الحکمه، ج5، ص 2258) با خانواده خوب و شایسته وصلت کنید; زیرا خون اثر دارد».

و در جای دیگر می فرمایند: «تخیروا النطفکم فانکحوا الاکفاء و انکحوا الیهم » (مکارم الاخلاق، ص197.) برای نطفه های خود گزینش کنید و با کسانی که همتای شما هستند، ازدواج نمایید»

و باز درباره اهمیت همین موضوع فرموده اند: «تخیروا لنطفکم فان النساء یلدن اشباه اخوانهن و اخواتهن »(کنزل العمال، ج16، ص296.) برای نطفه های خود گزینش کنید; زیرا زنان بچه هایی همانند برادران و خواهران خود به دنیا می آورند».

2- دومین گام در ساختن نسل صالح «نام نیک نهادن» برای فرزند است، چراکه اسم هر کس همانند لباسی است که از آغاز تولد تا پایان عمر همواره بر تن دارد و یک لحظه از او جدا نمی شود و در همه جا به آن شناخته می شود. به بیان دیگرنام هر فرد تنها بیانگر هویت و شخصیت او در نزد دیگران نیست بلکه نشان‌دهنده‌ی فرهنگ یک خانواده و به تبع آن فرهنگ یک ملت است. چرا که وقتی ملتی نام‌هایی را برای پسران و دختران خود انتخاب می‌کند، در حقیقت بر مفاهیمی تکیه کرده است که به واسطه‌ی آنها موضع خود را در برابر عدالت، زیبایی، آزادی و صدها مولفه‌ی اخلاقی، اعتقادی و اجتماعی دیگر نشان می‌دهد ازهمین رواسلام اهمیت بسیاری برای انتخاب نام نیکو قائل است چراکه:

اولا: توصیه و سفارش مؤکد معصومین علیهم السلام به انتخاب نام هاى نيكو برای فرزند است از همین روست که پيامبر خدا صلى الله عليه و آله می فرمایند :«إنَّ أوَّلَ ما يَنحَلُ أحَدُكُم وَلَدَهُ : الاسمُ الحَسَنُ ، فَلْيُحَسِّنْ أحَدُكُمُ اسمَ وَلَدِهِ: .نخستين چيزى كه هر يك از شما به فرزندش پيشكش مى كند نام نيكوست . بنا براين ، هر كدام شما نامى نيكو بر فرزند خويش نهد: بحار الأنوار: ج۱۰۴/۱۳0/۲۰ )

و همچنین پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرموده است: «استَحسِنُوا أسماءَكُم ؛ فإنّكُم تُدعَوْنَ بها يَومَ القِيامَةِ : قُمْ يا فُلانَ ابنَ فُلانٍ إلى نورِكَ ، و قُمْ يا فُلانَ ابنَ فُلانٍ لا نُورَ لَكَ :. نامهاى نيكو بر خود نهيد ؛ زيرا در روز قيامت شما را به نام صدا مى زنند [و مى گويند]: فلان پسر فلان! برخيز به سوى نور خود برو، و فلان پسر فلان برخيز كه نورى ندارى : الكافي : ۶/۱۹/۱۰)

و نیز امام كاظم عليه السلام فرمودند: «أوَّلُ ما يَبَرُّ الرَّجُلُ وَلَدَهُ أن يُسَمِّيَهُ بِاسمٍ حَسَنٍ، فَلْيُحَسِّنْ أحَدُكُمُ اسمَ وَلَدِهِ: نخستين احسانى كه مرد به فرزند خود مى كند ، اين است كه نام نيكويى برايش انتخاب كند . بنا براين ، هر يك از شما نامى نيكو بر فرزندش نهد . الكافي : ۶/۱۸/۳)

ثانیا: و از آنجایی که نام هر شخص بیانگر هویت فرهنگی و مرام سیاسی هر شخصی است در روایت تشویق و تاکید بر ترغيب به نامگذارى به نامهاى پيامبران و ائمه عليهم السلام است از همین روپيامبر خدا صلى الله عليه و آله :«سَمُّوا أولادَكُم أسماءَ الأنبياءِ: فرزندانتان را به نامهاى پيامبران بناميد: مكارم الأخلاق : ۱/۴۷۴/۱۶۲۶»

و همچنین امام باقر عليه السلام می فرماید :«أصـدَقُ الأسمـاءِ ما سُمِّـيَ بِالعُبُودِيَّـةِ ، و أفضَلُهـا أسمـاءُ الأنبياءِ:
راست ترين نامها، نامى است كه گوياى عبوديت باشد و بهترين نامها، نامهاى پيامبران است : الكافي : ۶/۱۸/۱»

و امام صادق عليه السلام ـ در پاسخ به اين سؤال كه: آيا نامگذارى [فرزندان] به نامهاى ائمه سودى دارد؟ ـ فرمود :«إي و اللّه ِ، و هَلِ الدِّينُ إلاّ الحُبُّ ؟! قالَ اللّه ُ: «إنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللّه َ فاتَّبِعُوني يُحبِبْكُمُ اللّه ُ و يَغفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُم» (آل عمران،31)
آرى به خدا، مگر دين جز محبت است؟ خداوند فرموده است : «اگر خدا را دوست داريد از من پيروى كنيد تا خدا دوستتان بدارد و گناهانتان را ببخشايد»:تفسير العيّاشيّ : ۱/۱۶۸/۲۸ )

ثالثا: کسانی نام ناپسند و زشت داشتتد پیامبر گرامی اقدام به تغییر آن می کردند و نام زیبا برآن می نهادند از همین رو امام باقر عليه السلام می فرماید :«كانَ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله يُغَيِّرُ الأسماءَ القَبيحَةَ في الرِّجالِ و البُلدانِ: .رسول خدا صلى الله عليه و آله ، نامهاى زشت مردها و شهرها را تغيير مى دادند: بحار الأنوار : ۱۰۴/۱۲۷/۴»

و همچنین در شرح حال حبیب بن مروان آمده است: «وَفَدَ على النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله فقالَ : ما اسمُكَ ؟ فقالَ : بَغِيضٌ ، فقالَ: أنتَ حَبِيبٌ. فَسَمّاهُ حَبيبا: به عنوان نماينده اعزامى خدمت پيامبر صلى الله عليه و آله رسيد ، حضرت پرسيد : نامت چيست؟ عرض كرد : بغيض . حضرت فرمود : تو حبيب هستى و بدين ترتيب ، او را حبيب نام نهاد: اُسد الغابة : ۱/۶۸۱/۱۰۶۷»

وهمچنین درسنن أبى داوود به نقل از ابن عمر:« رسول خدا صلى الله عليه و آله نام «عاصيه (گناهكار) » را عوض كرد و فرمود: «أنتِ جَمِيلَةٌ :توجميله (زيبا) هستى:.سنن أبي داوود : ۴/۲۸۸/۴۹۵۲.»

3-ساختن نسل صالح به سبک اسلامی به «تربیت اعتقادی فرزندان» است، به این معنا به همان نسبت پدر و مادر در چگونگی تغذیه برای سلامت جسمانی فرزندان اهتمام می ورزند در زندگی به سبک اسلامی والدین مکلف اند نه به همان اندازه بلکه بیشتر می بایست با گفتگوی مهربانه و هنرمندانه به تربیت اعتقادی فرزندان مبادرت نموده و پشتبانی نمایند از همین روست که در ایه 13 لقمان می خوانیم:

﴿وَإِذْ قَالَ لُقْمَانُ لِابْنِهِ وَهُوَ يَعِظُهُ يَا بُنَيَّ لَا تُشْرِكْ بِاللَّهِ إِنَّ الشِّرْكَ لَظُلْمٌ عَظِيمٌ؛ (به خاطر بیاور) هنگامی را که لقمان به فرزندش- در حالی که او را موعظه می‌کرد- گفت: پسرم! چیزی را همتای خدا قرار مده که شرک، ظلم بزرگی»

و همچنین در ایه 132بقره امده است: ﴿وَوَصَّى بِهَا إِبْرَاهِيمُ بَنِيهِ وَيَعْقُوبُ يَا بَنِيَّ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى لَكُمُ الدِّينَ فَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ؛ و ابراهیم و یعقوب (در واپسین لحظات عمر) فرزندان خود را به این آیین، وصیت کردند (و هر کدام به فرزندان خویش گفتند:) «فرزندان من! خداوند این آیین پاک را برای شما برگزیده است و شما، جز به آیین اسلام [تسلیم در برابر فرمان خدا] از دنیا نروید!»

چرا که این آیات بیانگر این است که انبیای الهی مستقیماً با فرزندان خود به گفتگو می‌نشستند و درباره ایمان به خدا و شریک قرار ندادن برای او با فرزندانشان صحبت می‌کردند و با این شیوه در تربیت و هدایت اعتقادی آنان می‌کوشیدند، پس والدین نیز می‌بایست در این زمینه کوشا باشند و تحت هیچ شرایطی از این نکته اساسی غافل نمی شدند.

4- یکی دیگر از راه های ساختن نسل صالح «تعلیم ادب وآداب اجتماعی به فرزندان» است، چرا که والدین نسبت به فرزندی که در دامنشان تربیت می کنند عمر بیشتری در اجتماع گذرانده و کسب تجربه کرده اند، سرد و گرم زندگی فراوانی را پشت سر گذرانده اند آنها می توانند تجربه معاشرت با اجتماع را ارزان در اختیار فرزندان قرار داده و شخصیت او را بسازند از همین رو لقمان حکیم در قامت معلم اخلاق در مقابل فرزندش ظاهر شده و او را در خوش‌رفتاری با مردم، اعتدال در امور و نهی از غرور و تکبر موعظه و سفارش می نماید و می گوید:

﴿وَلَا تُصَعِّرْ خَدَّكَ لِلنَّاسِ وَلَا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحًا إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ؛ متکبرانه روی از مردم برمگردان، و در زمین با ناز و غرور راه مرو، همانا خدا هیچ خودپسند فخرفروشی را دوست ندارد.﴾(لقمان:۱۸)

﴿وَ اقْصِدْ فیِ مَشْیِکَ وَ اغْضُضْ مِن صَوْتِکَ إِنَّ أَنکَرَ الْأَصْوَاتِ لَصَوْتُ الحمِیرِ؛ (پسرم!) در راه‌رفتن، اعتدال را رعایت کن از صدای خود بکاه (و هرگز فریاد مزن) که زشت‌ترین صداها صدای خران است.﴾(لقمان:۱۹)
روشن است که منظور قرآن از برخی سفارش‌ها به فرزند، تنها مسئله روی گرداندن از مردم یا راه رفتن مغرورانه نیست، بلکه منظور مبارزه با تمام مظاهر تکبر و غرور است، از آنجا که این گونه صفات - قبل از هر چیز - در حرکات عادی و روزانه فرزندان نمود پیدا می‌کند به همین خاطر، قرآن آن‌ها را ذکر نموده است.

با این اوصاف، قرآن با این سفارش‌ها به نوعی اهمیت تربیت دینی فرزندان را تأکید می‌کند و توجه والدین را به این مهم معطوف می‌دارد چرا که دین و پای‌بندی به دستورات آن مایه سعادت و رستگاری انسان است و این مهم تحقق نمی‌یابد مگر این که فرزندان از کودکی و در محیط خانواده با مفاهیم دینی آشنا گردند.

5-یکی دیگر ازراههای ساختن نسل وفرزندان صالح درزندگی به سبک اسلامی« سلامت اخلاقی والدین» است که نقش کلیدی در «سلامت اخلاقی فرزند» دارد،چراکه فرزند دوران کودکی ونوجوان را که دوره مهم شکل گیری شخصیت اوست بیشترینن ساعت را درمحیط خانواده وباوالدین خودش می گذراند وبه صورت طبیعی تحت تاثیر د رفتارعملی والدین است وازرفتار عملی آنها الگو وسرمشق می گیرد و نسخه زندگی خودش را می پیچد، از همین رو در ایه 28 سوره آمده است؛

﴿یا أُخْتَ هارُونَ ما کانَ أَبُوکِ امْرَأَ سَوْءٍ وَ ما کانَتْ أُمُّکِ بَغِیًّا؛ اى خواهر هارون، پدرت مرد بدى نبود و مادرت [نيز] بدكاره نبود.﴾

این آیه نشان از آن دارد که صالح و پاک بودن پدر و مادر و خانواده در رفتار و کردار فرزند مؤثّر است به طوری که از والدین و خانواده صالح، انتظار بیشتری می‌رود که فرزند آنها صالح باشد از این روی، والدین اگر می‌خواهند فرزندان صالح و خوبی داشته باشند ابتدا باید در پاکی و سلامت اخلاقی خویش بکوشند تا فرزندان صالحی در دامان آنها پرورش یابد. ضمن این که به تجربه ثابت شده که اگر محیط خانواده آلوده باشد، احتمال سرایت آلودگی به فرزندان نیز وجود دارد چرا که فرزندان بیش از هر چیز دیگر از والدین خود الگوگیری می‌کنند و خصوصیات اخلاقی و ویژگی‌های مثبت و منفی آن‌ها را به ارث می‌برند.
در آیه دیگری از قرآن به این نکته نیز اشاره دارد که کفر و فسق و فجور پدر و مادر باعث می‌شود که نسل آنها نیز کافر و فاجر گردند.﴿وَ قَالَ نُوحٌ رَّبِّ لَا تَذَرْ عَلیَ الْأَرْضِ مِنَ الْکَافِرِینَ دَیَّارًا*إِنَّکَ إِن تَذَرْهُمْ یُضِلُّواْ عِبَادَکَ وَ لَا یَلِدُواْ إِلَّا فَاجِرًا کَفَّارًا؛ نوح گفت: پروردگارا! هیچ‌یک از کافران را بر روی زمین باقی مگذار! چرا که اگر آنها را باقی بگذاری، بندگانت را گمراه می‌کنند و جز نسلی فاجر و کافر به وجود نمی‌آورند!﴾(نوح:۲۶-۲۷)

6-راه دیگر به سبک زندگی اسلامی در ساختن فرزند و نسل صالح «تکریم و احترام والدین به فرزندان» است، از همین رو در برخی از آیات قرآن وقتی والدین با فرزندان‌شان گفتگو می‌کنند یا به نصحیت و موعظه آنان می پردازند آن‌ها را با واژه «یا بُنَیَّ» و «یا بَنِیَّ» خطاب می‌کنند. این واژگان بار عاطفی داشته و نشان از عمق محبت و دلسوزی والدین در حق فرزندان را دارد و بیانگر این است که در خانواده باید گفتگوی والدین با فرزندان، عاطفی و محترمانه باشد بنابراین، والدین مؤظف هستند محبت‌شان را نه تنها در دل بلکه، در گفتارشان نیز نثار فرزند کنند و آن‌ها را در همه حال با الفاظ خوب خطاب کنند و بدین وسیله به تکریم شخصیت آن‌ها بپردازند و با همین سبک اسلامی «احترام و تکریم» والدین است فرزند صالح و نسل پاک ساخته می شود و تحویل جامعه می گردد از همین روست که در ایات ذیل باتعبیر «یابنی» سبک تربیتی فرزند به والدین آموخته می شود چرا که:

1-نوح خطاب به فرزندش می گوید:﴿وَنَادَى نُوحٌ ابْنَهُ وَكَانَ فِي مَعْزِلٍ يَا بُنَيَّ مَعَنَا وَلَا تَكُنْ مَعَ الْكَافِرِينَ؛ و نوح فرزندش را که در کناری بود، بانگ زد که ای پسرم! همراه ما سوار شو و با کافران مباش.﴾(هود:۴۲)

2-یعقوب خطاب به فرزندانش می گوید:﴿قَالَ يَا بُنَيَّ لَا تَقْصُصْ رُؤْيَاكَ عَلَى إِخْوَتِكَ فَيَكِيدُوا لَكَ كَيْدًا ؛ [پدر] گفت: ای پسرک من! خواب خود را برای برادرانت مگو که نقشه ای خطرناک بر ضد تو به کار می بندند﴾(یوسف:۵۵)

3-ابراهیم خطاب به فرزندش می گوید:﴿قَالَ يَا بُنَيَّ إِنِّي أَرَى فِي الْمَنَامِ أَنِّي أَذْبَحُكَ فَانْظُرْ مَاذَا تَرَى؛ ‏(ابراهیم به اسماعیل) گفت: پسرم! من در خواب دیدم که تو را ذبح می‌کنم، نظر تو چیست؟﴾(صافات:۱۰۲)

4- یعقوب خطاب به فرزندانش می گوید:﴿وَقَالَ يَا بَنِيَّ لَا تَدْخُلُوا مِنْ بَابٍ وَاحِدٍ وَادْخُلُوا مِنْ أَبْوَابٍ مُتَفَرِّقَةٍ ؛ و گفت: ای پسرانم! [در این سفر] از یک در وارد نشوید بلکه از درهای متعدد وارد شوید﴾(یوسف:۶۷).

منبع:تحلیل جامع از «زندگی به سبک اسلامی»/ سید محمدتقی قادری»