آثار و عواقب بی اعتنایی به امر به معروف و نهی از منکر

عامل انحطاط جوامع‌
بررسی و دستیابی به عوامل ترقی و انحطاط جوامع بشری، از موضوعاتی است که از دیر زمان، ذهن بسیاری از دانشمندان را متوجه خود ساخته است، و آنها در صدد دستیابی به فلسفه تعالی و رکود جوامع در طول تاریخ بوده‌اند. قرآن کریم نیز ضمن بیان سرگذشت اقوام‌گذشته، به تحلیل این عوامل می‌پردازد.
از نظر قرآن، یکی از علل دور افتادن کافران بنی اسرائیل از رحمت خدا، بازنداشتن یکدیگر از منکرات یعنی ترک امر به معروف و نهی از منکر است.
لُعِنَ الَّذینَ کَفَرُوا مِنْ بَنی اسْرائیلَ عَلَی لِسانِ داوُدَ وَ عیسیَ اْبنِ مَرْیَمَ ذلِکَ بِما عَصَوْا وَ کانُوا یَعْتَدُونَ کانُوا لایَتَناهَوْ عَنْ مُنْکَرٍ فَعَلُوهُ لَبِئْسَ ما کانُوا یَفْعَلُونَ مائده، آیات 78- 79
کافران بنی اسرائیل به زبان داوود و عیسی بن مریم لعنت شدند، از آن رو که نافرمانی می کردند و از حق تجاوز می‌نمودند، آنها یکدیگر را از ارتکاب منکرات نهی نمی کردند، و چه بد می‌کردند.

تسلّط اشرار و ذلّت اخیار
حضرت امام رضا (عليه السلام) فرمود:

لَتَأْمُرُنَّ بِاْلمَعْرُوفِ وَ لَتَنْهُنَّ عَنِ الْمُنْکَرِ اوْ لَیُسْتَعْمَلُنَّ عَلَیْکُمْ شِرارُکُمْ فَیَدْعُو خِیارُکُمْ فَلایُسْتَجابُ لَهُمْ
باید امر به معروف و نهی از منکر داشته باشید وگرنه اشرار شما بر شما مسلّط می‌شوند. و پس از آن، خوبان و نیکان شما یاری می‌طلبند و به آنها جواب داده نمی‌شود.

دخالت و سلطه بیگانگان‌
با ترک امر به معروف و نهی از منکر و تسلط اشرار بر جامعه، زمینه دخالت ونفوذ «بیگانگان» نیز فراهم می‌شود؛ یعنی «استبداد» زمینه ورود «استعمار» می‌گردد، چرا که اگر ملتی امر به معروف و نهی از منکر را از دست داد، از پذیرفتن «ذلّت» باکی نخواهد داشت، و هر جا که تخم ذلت پاشیده شود، بیگانگان برای برداشت حاضر می‌شوند. این است پیش بینی امیر مؤمنان (ع) که چون به کمک حق نشتافتید ودر مبارزه با باطل سستی کردید، اجانب بر شما طمع کرده، بر شما سلطه می‌یابند:
ایُّهَا النّاسُ لَوْ لَمْ تَتَخاذَلُوا عَنْ نَصْرِ الْحَقِّ وَ لَمْ تَهِنوُا عَنْ تَوْهینِ الْباطِلِ لَمْ یَطْمَعْ فیکُمْ مَنْ لَیْسَ‌مِثْلَکُمْ وَ لَمْ یَقْوَ مَنْ قَوِیَ عَلَیْکُمْ لکِنَّکُمْ تِهْتُمْ مَتاهَ بَنی اسْرائیلَ وَ لَعَمْری لَیُضَعَّفَنَّ لَکُمُ الْتیهُ مِنْ بَعْدی اضْعافًا بِما خَلَّفْتُمُ الْحَقَّ وَراءَ ظُهُورِکُمْ (نهج البلاغه، صبحی صالح، خطبه 165)
ای مردم! اگر دریاری حق کوتاهی نمی‌کردید واز بین بردن باطل سستی نداشتید، دیگران که مثل شما نیستند. بر شما طمع نمی‌کردند، وبرتسلط آنها افزوده نمی‌شد، ولی شما سرگردان شدید، مانند سرگردانی بنی‌اسرائیل. به جان خودم سوگند که پس از من، این سرگردانی شما چندین برابر خواهد شد، چرا که حق را رها کرده‌اید.
عذاب فراگیر
ترک امر به معروف و نهی از منکر، از عوامل نزول بلا و عقوبت الهی است. در این صورت، عذاب خداوند هم شامل بدکاران و گناهکاران خواهد بود وهم شامل تارکین امر به معروف و نهی‌از منکر.
داستان «اصحاب سبت» روشن‌ترین نمونه این قانون کلی است. خداوند بر بنی‌اسرائیل واجب کرد که روز شنبه را گرامی بدارند واز صید و کسب و کار در آن روز خودداری ورزند؛ سپس گروهی از آنان را که در ساحل دریا زندگی می‌کردند آزمود و شرایط را طوری قرار داد که روزهای شنبه ماهیان در آبراه‌ها و جویها هم پیدا می‌شدندو همه جا دم دست بودند، ولی روزهای دیگر به عمق دریا می‌رفتند و پیدایشان نبود، جمعی از اهل قریه به حرمت شنبه تجاوز کردند و به صید ماهی پرداختند تعدادی از مؤمنان قوم به موعظه تجاوزگران پرداختند و آنان را از حرمت شکنی نهی کردند و گروه سومی هم بودند که حرمت شکنی نکردند ولی حرمت شکنان را هم نهی نکردند و موعظه ننمودند و حتی موعظه‌گران را نیز تخطئه کردند که:
«چرا قومی را که خداوند هلاک خواهد کرد یا به عذاب سخت خواهد گرفت، موعظه می‌کنید.» ناهیان از منکر چنین جواب دادند: (اعراف، آیه 164)
برای معذور بودن درپیشگاه خداوند واینکه شاید تقوا بورزند (و دست از گناه بکشند) بدین صورت اهل قریه سه دسته شدند: تجاوزگران، ساکتان و نهی کنندگان. (اعراف، آیه165 )
وقتی اندرز و نصیحت نهی کنندگان از جانب تجاوزگران رد شد و آنان به گناه خود ادامه دادند، قهر و غضب خدا نازل شد:
«و چون اندرزی که بدانان داده شد فراموش کردند، نهی کنندگان را از خطر نجات دادیم و ستمگران را به عذابی سخت گرفتیم.» (اعراف، آیه 166)
براساس آیه مزبور، فقط نهی‌کنندگان از منکر نجات یافتند و دو گروه تجاوزگران و ساکتان ظالم شمرده شده و مشمول عذاب شدند، گروه اول به کیفر بی حرمتی به حکم شنبه و گروه دوم به‌کیفر ترک نهی‌ازمنکر و سکوت دربرابرگناه که به منزله رضایت ومشارکت درگناه‌است.

حضرت علی (عليه السلام) فرمود:
ایُّهَا النَّاسُ انَّما یَجْمَعُ النَّاسَ الرِّضا وَ السُّخْطُ وَ انَّما عَقَرَناقَةَ ثَمُودَ رَجُلٌ واحدٌ فَعَمَّهُمُ الّلهُ بِالْعَذابِ لَمَّا عَمُّوهُ بِالرِّضا (نهج‌البلاغه، صبحی صالح، خطبه 201)
ای مردم! خشنودی وخشم، مردم را گرد می‌آورد و ناقه ثمود را یک مرد پی‌کرد و کشت، پس خداوند همه آنها را عذاب نمود به جهت آنکه به کشتن ناقه راضی بودند.
عذاب فراگیر تنها برای کسانی که با رضایت، مؤثر در وقوع جرم بوده‌اند، نیست، بلکه همه کسانیکه قدرت برانکار، اعتراض، جلوگیری و یاجدایی‌از مجرم داشته‌اند ولی تحمل و سکوت کرده‌اند، مشمول عذاب الهی قرار می‌گیرند:
وَاتَّقُوا فِتْنَهً لا تُصیبَنَّ الَّذینَ ظَلَمُوا مِنْکُمْ خاصَّةً وَ اعْلَمُوا انَّ الّلهَ شَدیدُ الْعِقابِ. (انفال، آیه25 )
وبپرهیزید از فتنه‌ای که تنها به ظالمین از شما اصابت نخواهد کرد.وبدانید که عقاب خداوند شدید است.
ازاین آیه شریفه استفاده می‌شود که هر چند ظلم ستمگران باعث نزول عذاب می‌شود، ولی عموم مردم باید جلوی آن ظلم را بگیرند، و آتش ستم را خاموش کنند. اگر درانجام این وظیفه کوتاهی کردند، آتش فراگیر خواهد بود، و آثار نکبت‌بار گناه (ذلت و خواری و عقوبتهای الهی) همه را دربرخواهد گرفت.1

عاقبت ترک امر به معروف و نهی از منکر
وقتی در جامعه گناه منتشر شود و مردم با گناه خو بگیرند، کار کسی که در رأس جامعه قرار دارد و می‌خواهد مردم را به خیر و صلاح سوق دهد، با مشکل مواجه خواهد شد؛ و مجبور است با صرف هزینه‌ی فراوان این کار را انجام دهد.
ظلم در اثر ترك امر به معروف ونهي از منكر‌
لَتَأْمُرُنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَ لَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ أَولَیُسَلِّطَنَّ اللَّهُ عَلَیْکُمْ شِرَارَکُمْ فَیَدْعُو خِیَارُکُمْ فَلَا
یُسْتَجَابُ لَهُم»؛ باید امر به معروف و نهی از منکر را بين خودتان ، رواج دهید و نسبت به آن پایبند باشید. اگر نکردید، خدا اشرار و فاسدها و وابسته‌ها را بر شما مسلّط می‌کند؛ وقتی‌که امر به معروف و نهی از منکر نشود و در جامعه خلاف‌کاری، دزدی، تقلّب و خیانت رایج گردد و بتدریج جزو فرهنگ جامعه شود، زمینه برای روی کار آمدن آدم‌های ناباب فراهم خواهد شد.
ما هم دچار لعنت خدا خواهیم شد
تهدید خدا را کُند مشمارید، دیر شده ندانید. خداوند نسل گذشته‌ای را که پیش روی شما بودند از رحمت خود دور نساخت، مگر به خاطر آن‌که امر به معروف و نهی از منکر را ترک کردند. و دچار نفرین و لعنت شده بود. اون نسلی که هم اسارت فکری داشت و هم اسارت مادی. هم اخلاقش فاسد شده بود، هم شکمش گرسنه بود، هم هیچ گونه اختیاری برای سرنوشت‌سازی خود نداشت. چرا این نسل گذشته ما که خود ما هم در آن نسل حضور داشتیم و در سرنوشت آنان شریک بودیم از رحمت خدا دور بودند؟ به خاطر اینکه امر به معروف و نهی از منکر نکردند. امروز اگر ما هم امر به معروف و نهی از منکر نکنیم، باید بدانیم با اینکه انقلاب کرده‌ایم و در قدم اول پیش رفته‌ایم، عقب خواهیم ماند و دچار لعنت خدا خواهیم شد. امروز بر ما هم لازم است که امر کنیم به نیکی و نهی کنیم از بدی. …
«فَإِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ لَمْ یَلْعَنِ الْقَرْنَ الْمَاضِیَ بَیْنَ أَیْدِیکُمْ إِلَّا لِتَرْکِهِمُ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیَ عَنِ
الْمُنْکَرِ فَلَعَنَ اللَّهُ السُّفَهَاءَ لِرُکُوبِ الْمَعَاصِی وَ الْحُلَمَاءَ لِتَرْکِ التَّنَاهِی»
اون کسانی که سبک‌سران جامعه بودند، گناه کردند، تن به پستی‌ها و رذالت‌ها دادند. تن به خودخواهی‌ها دادند. زندگی نقد خود را فقط خواستند. خدا به خاطر این عمل، اون‌ها را از رحمت خود دور کرد و بزرگان و اندیشمندان این جهالت مردم را دیدند و اون‌ها را بازنداشتند.2

منبع:

1-امر به معروف و نهی از منکر در قرآن
 محمد سروش

2-واجب فراموش شده: راهبردهای مقام معظم رهبری در زمینه امر به معروف و نهی از منکر/ گردآورندگان حسین خادمی، حمیدرضا محمودخانی.

www.cnn.com